Nakłady budżetowe samorządów - łącznie z funduszami europejskimi - na transport są dość wysokie, jednak ciągle pozostają ograniczone w stosunku do ilości zadań oczekujących realizacji. W aktualnej sytuacji finansowej państwa, w tym samorządów, raczej nie należy się spodziewać w krótkiej perspektywie czasu radykalnego wzrostu finansowania projektów transportowych w miastach. Jednak nie powinna ta sytuacja powodować obniżania już osiągniętych standardów jakościowych usług transportowych. Taki wniosek zawiera dokument „Transport w miastach – problemy modernizacji, osiągnięcia miast i oceny odbiorców usług transportowych”, jaki opublikował Związek Miast Polskich jako podsumowanie monitoringu prowadzonego w ramach Systemu Analiz Samorządowych*.
Miasta realizują i przygotowują - w zróżnicowanym zakresie - projekty transportowe zaprogramowane w politykach, strategiach, planach rozwoju itp. miejskich dokumentach planistycznych. Starania samorządów - poprzez realizację przyjętych projektów – zmierzają do uzyskania odczuwalnych efektów w równoważeniu transportu. Jednak dziłania zmierzające do tego celu miasta prowadzą pod silną presją skutków słabej kondycji, w której znajdują się miejskie systemy transportowe.
Wzrost motoryzacji i zwiększający się udział transportu drogowego w przemieszczaniu osób i ładunków, rosnące natężenie środków transportu i zakresy obciążeń infrastruktury transportowej miast, zdecydowanie niska przepustowość miejskich układów drogowych, nakładanie ruchu tranzytowego na ruch wewnętrzny, to tylko niektóre źródła poważnych problemów transportowych miast sprowadzających się między innymi do:
- wzrastającego zatłoczenia dróg miejskich i dróg wlotowych/wylotowych do obszarów zurbanizowanych,
- drastycznie obniżonych standardów technicznych dróg miejskich i obiektów inżynierskich (zły stan techniczny) oraz innych urządzeń infrastruktury uzbrojenia terenu wbudowanych w pasy drogowe,
- zagrożeń bezpieczeństwa uczestników ruchu drogowego: w tym niechronionych grup uczestników tego ruchu – pieszych i rowerzystów,
- braku sprawnych systemów sterowania i zarządzania ruchem drogowym,
- niskiej konkurencyjności publicznego transportu zbiorowego wobec indywidualnego transportu samochodowego,
- istotnego naruszania środowiska przez środki transportu wskutek nadmiernej emisji spalin i hałasu.
Zespół tych problemów transportowych, nie tylko infrastrukturalnych, znany jest od bardzo dawna. Oceny sytuacji były i pozostają jednoznaczne: istotna część infrastruktury technicznej transportu w miastach nie będzie w stanie przejąć dalszego zwiększenia obciążenia ruchem na możliwych do zaakceptowania poziomach standardów tego ruchu. Prawie każda ingerencja w pracę przeciążonych miejskich układów drogowych w celach modernizacyjnych i inwestycyjnych wywołuje poważne konsekwencje w ruchu na całej sieci drogowej miasta, a nie tylko lokalnie w bliskim otoczeniu prowadzonych robót.
Dysproporcje pomiędzy potrzebami transportowymi a możliwościami ich realizacji na godziwym poziomie jakości, zwiększają się na niekorzyść tych pierwszych, tj. użytkowników dróg miejskich. Wobec ilości zadań i ich przestrzennego usytuowania w miastach, uzyskiwane efekty ze zrealizowanych projektów infrastrukturalnych są słabo dostrzegane w całości funkcjonowania systemu transportowego i również tak są odbierane w opinii społecznej, kształtowanej głównie przez liczne uciążliwości transportowe.
Proces modernizacyjny i inwestycyjny infrastruktury transportowej w miastach rozpoczął się w pierwszej dekadzie lat XXI wieku i szerzej rozwinięty w drugiej połowie tej dekady. Było to stanowczo za późno w stosunku do dynamicznie zwiększających się potrzeb w obsłudze transportowej miast. Rozpoczęcie w szerszym zakresie rekonstrukcji infrastruktury transportowej w miastach determinowały finanse samorządów, które zostały wzmocnione europejskimi funduszami strukturalnymi.
Doskonalenie właściwie pracujących systemów transportowych miast, aby były bardziej efektywne, sprawne i przyjazne ludziom oraz gospodarce jest procesem ciągłym i nie ingerującym drastycznie w ich codzienną pracę eksploatacyjną. Tak ten proces przebiegał w miastach Europy Zachodniej. Natomiast pełna rekonstrukcja infrastruktury transportowej, którą w polskich miastach należy wykonać z powodu skali degradacji wskutek zaniedbań od dziesięcioleci - jest wyzwaniem o wiele trudniejszym od systematycznego doskonalenia infrastruktury o wysokich parametrach użytkowych, bo wymagającym:
- ogromnych nakładów finansowych,
- profesjonalnego przygotowania scenariuszy organizacyjnych, technicznych oraz ekonomicznych działań w perspektywie wielu najbliższych lat,
- uzyskania zaufania społeczeństwa do pewności realizacji przyjętych projektów i efektów, które systematycznie będą zmniejszać uciążliwości transportowe w miastach,
- wsparcia samorządów miast przez organy ustawodawcze i wykonawcze państwa.
Na zadania modernizacyjne i inwestycje drogowe oraz publicznego transportu zbiorowego w ostatnich latach samorządy miast przeznaczają istotną część środków budżetowych. W roku 2009 wydatki samorządów lokalnych i regionalnych w dziale transport i drogi wyniosły 15,7 mld zł, co stanowiło ponad 36% wszystkich inwestycji samorządowych i była to wartość wyższa od ogółu wydatków majątkowych budżetu państwa. Miasta w roku 2009 przeznaczyły średnio 11,7% ogółu wydatków na transport i łączność, w miastach na prawach powiatu średnio wydatki te wyniosły 14,18% ogółu wydatków budżetowych. W 10 miastach z ogólnej liczby 65 miast na prawach powiatu w 2009 r. wydatki na transport przekroczyły 20% (20,1% – 27,7%) ogółu wydatków budżetowych. W 51 miastach z 830 miast nie będących na prawach powiatu, udział wydatków na transport w wydatkach gmin ogółem przekroczył 20% (20,06% - 52,0%), w tym 6 miast uzyskało powyżej 30%.
O skali wydatków na transport miejski decydują różne czynniki lokalne w tym możliwości budżetowe, skala potrzeb, stopień przygotowania projektów itp. Przytoczone informacje dokumentują bardzo wysokie zaangażowanie finansowe samorządów miast w działania modernizacyjne i inwestycyjne w sektorze transportu, chociaż pozostałe zadania gmin również wymagają odpowiednich nakładów finansowych. W większości miast nakłady na transport – drogi, publiczny transport zbiorowy – osiągają graniczne możliwości finansowania ze środków lokalnych budżetów, co wobec potrzeb, staje się uzasadnioną podstawą dla jednoznacznych postulatów samorządów miast o uwzględnienie tych czynników w polityce rozwoju kraju.
Wygenerowane z bazy danych SAS, wybrane średnie wskaźniki z pomiaru dróg miejskich w latach 2005 do 2009 są w określonym stopniu odzwierciedleniem problemów stanu miejskiej infrastruktury drogowej.
- poprz.
- nast. »»