Korzystanie z dróg publicznych przez ich użytkowników, co do zasady, jest nieodpłatne. Jest to konsekwencją faktu, że tego rodzaju szlaki od zawsze były powszechnie dostępne i z oczywistych względów powszechnie używane. Trudno sobie wyobrazić sytuację, by korzystanie ze szlaków komunikacyjnych (zwłaszcza tych mających podstawowe znaczenie, jak i lokalnych) z racji ich funkcji było uzależnione od poniesienia określonej opłaty. Również od zawsze drogi jako urządzenia o znaczeniu strategicznym (zarówno tym podstawowym militarnym, jak też technicznym czy ekonomicznym) były budowane utrzymywane oraz chronione przez organy władzy publicznej.
Powyższe uwarunkowania faktyczne ustawodawca ujął w reguły prawne zawarte głównie w ustawie z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 z późn. zm.). Zgodnie z art. 1 tej ustawy z dróg publicznych może korzystać każdy zgodnie z ich przeznaczeniem z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie.
Korzystanie z dróg
W art. 4 pkt 2 tej ustawy zdefiniowano drogę jako „budowlę wraz z drogowymi obiektami inżynierskimi, urządzeniami oraz instalacjami, stanowiącą całość techniczno-użytkową, przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego, zlokalizowaną w pasie drogowym”. Art. 2a stanowi, że w zależności od kategorii drogi stanowią własność odpowiednio: Skarbu Państwa, właściwego samorządu województwa, powiatu lub gminy.
Powyższa konstrukcja w przypadku „prowadzenia ruchu drogowego” na drogach krajowych, wojewódzkich, powiatowych czy gminnych (z wyjątkiem autostrad płatnych, które także zaliczone są do kategorii dróg krajowych – art. 5 ust. 1 pkt 1) jest jasna i zrozumiała. Gorzej jest w przypadku korzystania z dróg przez ich użytkowników w sposób inny niż wynikałoby to z ogólnych zasad. Odnosi się to do kwestii określonych m.in.
w art. 13 ustawy, tj.:
- parkowania pojazdów samochodowych na drogach publicznych w strefie płatnego parkowania,
- przejazdów po drogach publicznych tzw. „pojazdów nienormatywnych”,
- przejazdów przez obiekty mostowe i tunele zlokalizowane w ciągu dróg publicznych (ten akurat problem jak do tej pory nie zaistniał w praktyce),
- przejazdów promowych na szlakach drogowych,
- lokalizowania w pasie drogowym obiektów budowlanych lub urządzeń niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego (art. 39, 39a w związku z art. 40 ustawy o drogach publicznych).
Wynikające z art. 13 ustawy drogowej możliwości korzystania z dróg w sposób szczególny w przypadkach wymienionych w tym artykule rodzą, nałożone na użytkowników dróg, obowiązki ponoszenia opłat za korzystanie z nich w powyższy sposób, a także - w przypadku niedopełnienia tego obowiązku - przewidują określone sankcje.
Pierwotne uregulowanie tego problemu w drodze aktów prawnych rangi podstawowej, tj.:
- rozporządzenia Rady Ministrów z 27 czerwca 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad wprowadzania opłat za parkowanie pojazdów samochodowych na drogach publicznych (Dz.U. Nr 51, poz. 608),
- rozporządzenia Rady Ministrów z 27 czerwca 2000 r. w sprawie opłat drogowych (Dz.U. Nr 51 , poz. 607), zakwestionował zarówno Rzecznik Praw Obywatelskich, jak i Prokurator Generalny. Problem ten też stanowił przedmiot pytań prawnych Naczelnego Sądu Administracyjnego. Powyższym regulacjom zarzucono m.in. niezgodność z art. 167 i 217 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 10 grudnia 2002 r. (sygn. akt P 6/02) potwierdził zasadność tych zarzutów.
Nowe regulacje wprowadzono zgodnie z uwagami Trybunału, m.in.:
- w odniesieniu do pojazdów ponadnormatywnych w załącznikach nr 1 i 2 ustalono stawki opłat za przejazdy pojazdów ponadnormatywnych oraz określona wysokość kar pieniężnych,
- w odniesieniu do płatnego parkowania, zgodnie z delegacją zawartą w art. 13b ustawy drogowej, sprawy te stały się domeną prawa lokalnego.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że zastosowano w tym przypadku (zapewne ze względów praktycznych) konstrukcję poboru opat dodatkowych z mocy prawa, co jest zgodne z treścią art. 3 ust. 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2005r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.).
Na marginesie należy zwrócić uwagę, że przedmiotem rozważań Trybunału była też kwestia charakteru prawnego powyższych opłat. Uznano je za daniny publiczne związane z określonymi usługami wykonywanymi na rzecz użytkowników dróg przez organy administracji publicznej.
- poprz.
- nast. »»