Zagadnienie wkomponowania drogi w krajobraz zajmuje szczególne miejsce w architekturze krajobrazu. Problem ten zauważono już w II połowie XIX wieku, kiedy to w oparciu o koncepcje angielskiego parku krajobrazowego ukształtowała się idea „parkways”- tzw. „alei krajobrazowych dla pojazdów”. Współczesne koncepcje w dużej mierze bazują na zasadach przyjętych przy projektowaniu „parkwayów”. Jednak obecny rozmiar budownictwa drogowego, oddziałującego z coraz większą siłą na otoczenie, stawia nowe zadania dla architektury krajobrazu. Jednym z priorytetów jest poszukiwanie takich rozwiązań projektowych, które pomimo dużej skali planowanych przedsięwzięć, zapewnią dalszą ochronę lokalnego charakteru krajobrazu.
Integracja drogi z krajobrazem jako problem z zakresu architektury krajobrazu
Problem wkomponowania drogi w krajobraz zauważono już na przełomie XIX i XX wieku, kiedy nastąpił dynamiczny rozwój komunikacji i transportu, a pojawienie się pierwszych zmotoryzowanych pojazdów wymagało radykalnych zmian w budownictwie drogowym. Wtedy też zauważono, że powstające nowe trasy o znacznie większych parametrach w silny sposób oddziałują na krajobraz i jego percepcję. W związku z tym pojawiła się potrzeba określenia nowych standardów projektowania szlaków komunikacyjnych i wkomponowania ich w otocznie. (Amundsen, 2004)
Pod koniec XIX wieku w Stanach Zjednoczonych wprowadzono nowe zasady projektowania dróg, które miały za zadanie wzbogacić szlaki komunikacyjne o nowe wartości wizualne. Duży wkład w tym zakresie wnieśli dwaj architekci krajobrazu: Calvert Vaux i Frederic Law Olmsted. Opracowali oni, w oparciu o idee angielskiego parku krajobrazowego i romantycznego postrzegania natury, koncepcję nowego rodzaju dróg - „parkwayów”. Tak kształtowane drogi stanowić miały rodzaj „alei krajobrazowych” przeznaczonych dla pojazdów. Zaprojektowany wówczas system „parkwayów” łączył podmiejskie osiedla (np. Riverside koło Chicago) oraz parki metropolitarne w Minneapolis, Chicago i Waszyngtonie z terenami zieleni miejskiej. (Böhm, 2006)
Nadrzędnym celem „parkwayów” było zapewnienie podróżującym wrażenia „poruszania się w parku”. Zatem droga miała nie tylko pełnić podstawowe funkcje komunikacyjne, ale przede wszystkim umożliwić obserwację krajobrazu i przyrody. Jednocześnie system „parkwayów” miał przyczynić się do ochrony biofizycznych i kulturowych wartości krajobrazu. (Kent, Elliot, 1995)
Z czasem, Vaux i Olmsted, zaczęli stosować model „parkwayów” przy projektowaniu dróg szybkiego ruchu. Transfer tej idei do Europy nastąpił w latach 20. i 30. XX wieku w Niemczech. Z amerykańskich doświadczeń skorzystał architekt krajobrazu Alwin Seifert, opracowując podstawy krajobrazowego wkomponowania autostrad w otoczenie. Projektowane drogi miały zapewnić podróżującym pozytywne wrażenia wizualne. W tym celu starano się podkreślić walory krajobrazu, poprzez zachowanie najcenniejszych drzew oraz wprowadzenie nowych nasadzeń w postaci szerokich 40 metrowych klinów leśnych. Ponadto przy projektowaniu uwzględniano widok na drogę widziany z zewnątrz. Aby zharmonizować autostradę z krajobrazem maskowano przebieg trasy wykorzystując naturalne formy ukształtowania terenu, rozdzielając pasy ruchu wolną przestrzenią, lokalizując pasy ruchu na różnych wysokościach, czy stosując naturalne materiały budowlane, jak np. kamień. (Roemer, 1975)
Współczesne koncepcje w dużej mierze bazują na zasadach przyjętych przy projektowaniu „parkwayów”. Jednak dzisiejszy rozmiar architektury drogowej jest znacznie większy niż było to na początku XX wieku. W związku z tym podstawowym zadaniem staje się projektowanie dróg w taki sposób, by pomimo dużej skali przedsięwzięcia, nadal zapewnić estetyczne wkomponowanie drogi w krajobraz. Nie chodzi tutaj jednak o upiększanie krajobrazu poprzez wprowadzanie drzew i rabat, ale o umiejętną lokalizację drogi w krajobrazie oraz kształtowanie poboczy i otoczenia dróg. W zależności od klasy i funkcji drogi zadania te mogą być realizowane w różny sposób. Zatem punktem wyjścia dla działań projektowych powinny być, na równi z kryteriami technicznymi, względy krajobrazowe i estetyczne. (Amundsen, 2004; Roemer, 1975)
W charakterystyce przestrzeni w otoczeniu drogi należy koncentrować się na zasobach i cechach krajobrazu, które w istotny sposób oddziałują na wrażenia wizualne użytkowników drogi. Uzyskane informacje na temat relacji zachodzących pomiędzy elementami krajobrazowymi a projektowaną drogą pozwalają przewiedzieć przyszłą formę przestrzeni i ocenić jej estetykę. Wiedza taka może stanowić podstawę podejmowania decyzji dotyczących lokalizacji i trasowania drogi, a także kształtowania krajobrazu w jej otoczeniu.
Droga jako integralny element kompozycji krajobrazowej
Krajobraz postrzegany jest przez człowieka w sposób holistyczny, jako „całość” złożona z elementów wzajemnie oddziałujących na siebie. (Antrop, 2005). W taki sposób odbierana jest także droga – jako część większej kompozycji krajobrazowej, której układ jest analogiczny do „pomieszczenia”. Podróżujący ma wrażenie, że płaszczyzna drogi znajduje się we „wnętrzu krajobrazowym”, którego „ścianami” są budynki, zieleń, wzgórza lub otwarta przestrzeń, a „sklepieniem” - szczyty budynków, korony drzew lub niebo. (Bogdanowski, 1976)
Korytarz drogi tworzy sekwencja następujących po sobie „wnętrz krajobrazowych”(rys.1). Każde „wnętrze” jest obserwowane przez użytkownika drogi w ciągu określonej jednostki czasowej. Długość i sposób obserwacji determinuje w dużej mierze szybkość przemieszczania się. Przy dużych prędkościach podróżujący zwraca uwagę na mniejsze szczegóły i koncertuje się na dalszych planach, natomiast przy mniejszych prędkościach możliwa jest obserwacja większych detali krajobrazu. (Bell, 2004)
Wnętrza krajobrazowe różnią się między sobą charakterem, będącym rezultatem długotrwałej, interakcji różnych komponentów, takich jak geologia, gleba, woda, roślinność, użytkowanie terenu i osadnictwo. W efekcie każda jednostka posiada swoją fizjonomię określaną przez rozpoznawalny układ elementów, których rozmieszenie, struktura i forma czynią dany krajobraz odmienny od pozostałych.
Droga, jako jeden z elementów „wnętrza krajobrazowego”, powinna uwydatniać zmieniający się wizualny charakter przestrzeni. Zadanie to wymaga kształtowania właściwych relacji pomiędzy drogą i otoczeniem. Kluczową rolę w tym zakresie odgrywają takie elementy, jak lokalizacja i przebieg trasy, formowanie poboczy i zagospodarowanie otoczenia drogi. Zakres działania powinien być ograniczony do rozpatrywania konkretnych jednostek przestrzennych, które posiadają odmienne zasoby krajobrazowe i cechy wizualne decydujące o charakterze miejsca. W ten sposób połączenie wymogów technicznych z potrzebami krajobrazu pozwoli zharmonizować drogę z otoczeniem.
- poprz.
- nast. »»