Rozpoznanie zasobów krajobrazowych i cech wizualnych w otoczeniu drogi
Podstawą działań projektowych powinna być wiedza na temat zasobów krajobrazu i cech wizualnych poszczególnych jednostek przestrzennych. Fizjonomiczną strukturę krajobrazu można rozpatrywać na trzech poziomach złożoności: elementu, układu elementów i ich cech oraz organizacji krajobrazu. (Bell, 2004) Podejście to pozwala uzyskać całościowy obraz zmieniających się relacji przestrzennych w określonym czasie i w określonej jednostce krajobrazowej (rys.2.). W efekcie na każdym odcinku możliwe jest opisanie wzajemnych interakcji pomiędzy drogą, a poszczególnymi elementami oraz całą organizacją wnętrza krajobrazowego.
Pomimo, że charakter krajobrazu może być zróżnicowany i w dużej mierze determinuje go stopień ingerencji człowieka w środowisko przyrodnicze (krajobrazy naturalne, rolnicze, zurbanizowane, industrialne), to istnieje kilka wspólnych kryteriów przydatnych do opisywania zasobów i cech wizualnych krajobrazu. Poniżej zaprezentowano wybrane cechy elementów i kompozycji krajobrazowej.
Forma elementów krajobrazowych
Ważnym aspektem jest określenie, czy w przestrzeni przeważają formy naturalne, czy antropogeniczne. I tak np. krajobraz rolniczy - posiada w miarę spójny i jednorodny charakter, dominują tutaj naturalne i półnaturalne formy ukształtowania terenu takie, jak lasy, zadrzewienia śródpolne, rzędy drzew, drogi polne, cieki wodne (fot. 1). O charakterze krajobrazu decydują także takie cechy, jak pozycja (wertykalna, horyzontalna, diagonalna), wielkość, kształt, tekstura, barwa, kontrast poszczególnych form krajobrazowych. Na percepcję krajobrazu oddziałują także pojedyncze elementy pełniące rolę dominant lub akcentów, czy elementy charakterystyczne dla danego terenu (zabytkowe budynki, układ dróg, aleje).
 |
 |
Organizacja i struktura krajobrazu
Skala wielkości struktury krajobrazu jest istotnym czynnikiem determinującym możliwości wpisania drogi w krajobraz. Inaczej postrzegana jest szeroka droga w krajobrazie małoprzestrzennym, a inaczej w wielkoprzestrzennym. Wielkość struktury krajobrazu determinują zarówno czynniki przyrodnicze (ukształtowanie terenu), jak i działalność ludzka (formy pokrycia / użytkowania terenu). Dlatego też np. na terenach, gdzie zachowała się tradycyjna, ekstensywna gospodarka rolna występują elementy drobne, jak mała parcelacja pól, niewielkie zagajniki, zadrzewiania śródpolne, czy rzędy drzew, które tworzą małoprzestrzenną strukturę krajobrazu (fot. 2). Z kolei na terenach intensywnie użytkowanych wielkość tych samych elementów zajmuje znacznie większą powierzchnię, a struktura krajobrazu jest wielkoprzestrzenna.
Skala krajobrazu
Ekspozycja drogi w krajobrazie w dużej mierze będzie zależeć od skali krajobrazu. Inaczej droga będzie oddziaływać w krajobrazie o małej skali, gdzie dominują małe przestrzenie ograniczone licznymi „przegrodami krajobrazowymi”, a inaczej w rozległym wielkoskalowym krajobrazie.
Zmienność charakteru krajobrazu
Szybkość i ciągłość zmian charakteru krajobrazu wpływa na zdolność orientacji w terenie, ale także przede wszystkim na wrażenia wizualne i bezpieczeństwo podróżujących. Dynamika zmian zależy nie tylko od szybkości poruszania się, ale także od charakteru krajobrazu. Na terenach rolniczych zmiany zachodzą stopniowo, a pomiędzy poszczególnymi formami krajobrazu istnieją strefy przejściowe (np. między lasem i terenami rolniczymi). Na terenach zurbanizowanych istnieją większe kontrasty w krajobrazie, a zmiany zachodzą znacznie szybciej.
Spójność
Istotnym kryterium jest spójność krajobrazu, którą opisuje stopień zgodności pomiędzy formami pokrycia (użytkowania) terenu, a warunkami naturalnymi (np. dopasowanie siedlisk przyrodniczych do lokalnych warunków glebowych, czy wodnych). Im większa jest zgodność i dopasowanie form zagospodarowania terenu do naturalnych form krajobrazu, tym większa jest jego spójność i harmonijność.
 |
 |
| Fot. 2. Średnia skala krajobrazu (po lewej) i duża skala krajobrazu (po prawej). Fot.: J.Sztejn, 2008 | |
