Uspokojenie ruchu polega na takim kształtowaniu środowiska drogowego za pomocą środków planistycznych i inżynieryjnych, które pozwoli na osiągnięcie kompleksowego efektu poprawy bezpieczeństwa ruchu, zmniejszenia uciążliwości transportu i polepszenia przestrzeni publicznej w obszarach zabudowanych.
Zasadniczym dążeniem uspokojenia ruchu jest zapewnienie bezpieczeństwa poprzez spowodowanie pożądanych zachowań uczestników ruchu i zapobieganie zachowaniom niepożądanym. Można formułować wiele definicji uspokojenia ruchu, jednak jego cel i zakres pozostaną te same: jest to kompleksowe działanie, które dąży do stworzenia bezpiecznych warunków do poruszania się w obszarze zabudowanym, w pierwszym rzędzie z uwzględnieniem potrzeb pieszych i rowerzystów. Główny cel uspokojenia ruchu sprowadza się to do egzekwowania przestrzegania przepisów, głównie ograniczeń prędkości, za pomocą fizycznych rozwiązań technicznych na drogach i ulicach, bez karania kierowców mandatami. Dlatego tez w odniesieniu do uspokojenia ruchu mówi się o pozytywnym egzekwowaniu przepisów.
Najważniejszym celem tych działań jest zapewnienie bezpiecznej prędkości pojazdów i egzekwowanie ograniczeń prędkości za pomocą odpowiedniego kształtowania geometrii jezdni, wystroju ulicy oraz elementów organizacji ruchu, które fizycznie uniemożliwiają rozwijanie nadmiernych i niedopuszczalnych przepisami prędkości oraz zapobiegają innym niebezpiecznym i nieprzepisowym zachowaniom jak np. wyprzedzanie w miejscach niedozwolonych. Towarzyszy temu budowa chodników i ścieżek rowerowych, czego celem jest zapewnienie bezpiecznego ruchu pieszych i rowerzystów. Bardzo istotne jest również zapewnienie bezpiecznych miejsc do postoju i odpowiednie kształtowanie przestrzeni parkingowych. Uspokojenie ruchu przynosi najwięcej pożytku pieszym i rowerzystom, gdyż to oni są najbardziej zagrożeni wypadkiem, jednak z poprawy bezpieczeństwa korzystają wszyscy uczestnicy ruchu.
Zmniejszenie uciążliwości transportu drogowego to przede wszystkim eliminacja niepożądanego ruchu tranzytowego z osiedli, centrów miast i miejscowości. Ruch tranzytowy dotyczy nie tylko samochodów ciężarowych przejeżdżających przez miasto; jest to każdy ruch pojazdów, który nie ma punktu początkowego ani końcowego na danym obszarze. Występuje on zwłaszcza wtedy, gdy kierowcy skracają sobie trasę przejeżdżając przez osiedle lub inny teren, na którym powodują zagrożenia. Eliminacja takiego niepożądanego tranzytu odbywa się poprzez zniechęcanie kierowców do przejeżdżania przez miejscowości wybrane obszary za pomocą środków uspokojenia ruchu lub nawet poprzez fizyczne uniemożliwienie wjazdu.
Poprawa jakości przestrzeni publicznej polega na tworzeniu bezpiecznego i komfortowego środowiska do poruszania się niechronionych uczestników ruchu: pieszych i rowerzystów. Towarzyszy jej podnoszenie walorów estetycznych i polepszanie ładu przestrzennego otoczenia za pomocą elementów małej architektury zabudowy i zieleni.
Uspokojenie ruchu jest z zasady wprowadzane na znacznym obszarze miasta i polega na skoordynowanym stosowaniu fizycznych środków inżynierii drogowej i organizacji ruchu w celu zwiększenia bezpieczeństwa, zapewnienia przestrzegania przepisów, poprawy warunków środowiskowych i ładu przestrzennego oraz waloryzacji otoczenia. Jest to jednocześnie działanie z dziedziny zarządzania siecią drogową, zarządzania prędkością oraz zagospodarowania przestrzennego. Obejmuje ono wprowadzanie funkcjonalnej hierarchizacji układu drogowego (różnicowanie sieci drogowej w zależności od funkcji jaką pełni droga na danym obszarze) na terenie zabudowanym. Jednocześnie na całym obszarze wprowadza się fizyczne rozwiązania z zakresu inżynierii drogowej i organizacji ruchu, które mają za zadanie wyegzekwować na kierujących pojazdami przestrzeganie przepisowych ograniczeń prędkości, zakazów wyprzedzania i innych niebezpiecznych i nieprzepisowych zachowań poprzez stosowanie fizycznych środków technicznych. Do tego stosuje się rozwiązania zapobiegające przechodzeniu ruchu tranzytowego przez tereny osiedlowe i centra miast oraz miejscowości. Poprzez zabiegi estetyczne i architektoniczne wokół ulicy powstaje przyjazne i bezpieczne otoczenie, które sprzyja czynnościom rekreacyjnym i poprawia jakość życia mieszkańców.
Uspokojenie ruchu może być realizowane jako indywidualna koncepcja transportowo-urbanistyczna, lecz może równie dobrze być częścią programu rewitalizacji obszaru miejskiego. Wprowadzenie środków uspokojenia ruchu, zwłaszcza egzekwowanie bezpiecznej prędkości jazdy są głównym punktem programów bezpiecznej drogi do szkoły i osiedlowych lub dzielnicowych programów bezpieczeństwa ruchu. W uspokajaniu ruchu konieczne jest takie zestrojenie celów planowania przestrzennego z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu na drogach, aby wynikiem był funkcjonalny, przyjazny i bezpieczny dla uczestników ruchu, spełniający wymogi ładu przestrzennego oraz estetyczny obszar przestrzeni publicznej. Dlatego bardzo ważna jest współpraca zarządców dróg i organów zarządzających ruchem, architektów, urbanistów oraz inżynierów środowiska zarówno na etapie planowania zagospodarowania terenu, jak i podczas realizacji inwestycji.
Uspokajanie ruchu za pomocą fizycznych środków technicznych, tam gdzie ich stosowanie jest wskazane, wykazuje szereg przewag nad kontrolami policyjnymi czy fotoradarami, których coraz gęstsza sieć powstaje w naszym kraju. Przede wszystkim, w przeciwieństwie do fotoradaru, rozwiązania uspokojenia ruchu nie powodują karania kierowców mandatami, a jednocześnie wymuszają na kierujących zachowanie odpowiedniej prędkości, w odróżnieniu od fotoradaru, który mimo groźby mandatu decyzję o zdjęciu nogi z gazu i tak pozostawia kierowcy. Środki uspokojenia ruchu funkcjonują natychmiast po oddaniu do eksploatacji, działają przez całą dobę, nie wymagają obsługi i oddziaływują na wszystkie pojazdy. Przy tym są trwałe, mniej wymagające pod względem utrzymania, odporne na warunki meteorologiczne i mniej podatne na akty wandalizmu niż fotoradary.
Zagadnienie to zostało szerzej przedstawione w opracowaniu pt. „Zasady uspokajania ruchu na drogach za pomocą fizycznych środków technicznych”.
Zapraszamy na warsztaty „Uspokojenie ruchu: planowanie – projektowanie – wdrażanie – użytkowanie – ocena” 10 - 12 czerwca 2013 r.