Komunikacja publiczna z powodzeniem może konkurować z prywatnym samochodem. Takie możliwości otwiera ITS. Z tej szansy korzysta Białystok. Stolica Podlasia dzięki wdrożeniom ITS dostosowuje komunikację autobusową do potrzeb mieszkańców. Klienci transportu zbiorowego przekonując się, że mogą liczyć na miejskiego przewoźnika chętniej korzystają z jego usług, pozostawiając samochody w garażu.

Białystok dzisiaj liczy blisko 300 tys. mieszkańców, a jako aglomeracja, a więc z przyległymi gminami i miejscowościami, posiada łącznie 370 tys. mieszkańców. Pod względem wielkości podlaska stolica plasuje się na jedenastej pozycji wśród miast Polski, a na drugiej (po Warszawie) pod względem gęstości zaludnienia. Za transport publiczny w mieście odpowiada Zarząd Białostockiej Komunikacji Miejskiej (BKM) – departament Urzędu Miejskiego. Zapewnia ona kursy autobusów na 38 liniach. Przewozy w mieście obsługuje trzech zakontraktowanych operatorów (komunalni przewoźnicy). Miasto podpisało porozumienia na obsługę transportową z sześcioma ościennymi gminami. W dni robocze kursuje 215 autobusów (a liczba pojazdów na stanie to 268). Rocznie komunikacja autobusowa przewozi 100 mln pasażerów, wykonując 16,5 mln wozokilometrów.

ITS to technologie telekomunikacyjne, informatyczne, pomiarowe oraz techniki zarządzania umożliwiające: zmniejszenie czasów podróży i zużycia energii, szeroko pojętą poprawę komfortu podróżowania, redukcję kosztów zarządzania taborem drogowym. Efektem zastosowania ITS jest podniesienie wydajności systemu transportowego oraz obniżenie jego negatywnego wpływu na środowisko. Na te zdobycze technologicznego rozwoju i uzyskiwane dzięki nim efekty postawił Białystok.

Białostockie początki wdrożeń ITS sięgają 1994 roku, kiedy BKM zastosowała elektroniczny system pomiaru punktualności autobusów (system Lason). – System służy do dzisiaj, choć obecnie porządek kursowania autobusów burzą  rozpoczęte w mieście roboty na dużych projektach infrastruktury drogowej – mówi Bogusław Prokop, dyrektor Zarządu Białostockiej Komunikacji Miejskiej. Na przełomie 2000 i 2001 roku BKM wdrożyła kolejny system, tym razem zliczania pasażerów. - Była to duża inwestycja, kosztowała milion złotych. System wprowadzono w 58 autobusach. Już w 2003 roku okazało się, że na systemie zarobiliśmy trzykrotną jego wartość w wyniku przeprowadzonej optymalizacji oferty. W zależności od metody liczenia system przyniósł miastu oszczędności rzędu od 3 do nawet 30 mln zł w perspektywie dziesięciu lat – mówi Bogusław Prokop.

Kolejną białostocką rewolucją było w 2001 roku udostępnienie w Internecie rozkładów jazdy autobusów w formacie do pobrania (zestawienia w MS Excel). Z kolei w 2007 roku BKM udostępniła rozkład jazdy do pobrania na telefon komórkowy. – W 2008 r. Białystok jako pierwsze miasto w Polsce wdrożyło wyszukiwarkę podróży w oparciu o standard Google Transit – mówi Bogusław Prokop. Natomiast od 15 listopada 2010 roku pasażerowie miejskiej komunikacji mogą już płacić za bilety przez komórkę.

Nową erę w białostockim ITS wyznaczają lata 2009-2011. Na ten okres przypada budowa zintegrowanego systemu biletu elektronicznego, systemu zliczania pasażerów i sytemu dynamicznej informacji pasażerskiej w czasie rzeczywistym. Procedura przetargowa tego projektu trwała ponad 9 miesięcy, potem wiele miesięcy zajęła sama budowa systemu. W efekcie w lipcu 2011 roku uruchomiono ofertę biletów okresowych opartą na elektronicznej Białostockiej Karcie Miejskiej, a w grudniu tego samego roku – elektroniczną portmonetkę. Z elektronicznej portmonetki można kupić dowolny bilet jednorazowy lub wieloprzejazdowy nawet dla 30 osób. Do tej pory wydano 110 tys. imiennych Białostockich Kart Miejskich oraz 44 tys. kart na okaziciela. Studenci białostockich uczelni posługują się elektronicznymi legitymacjami jako kartą (12 tys. ELS), a kibice Jagiellonii mają do dyspozycji karty kibica (360 wydanych kart). Bilet okresowy można kupić przez Internet. Jest on kodowany na karcie w jednym z 1360 kasowników (można to wykonać wsiadając do dowolnego autobusu na dowolnym przystanku).

Białostocki zintegrowany ITS obejmuje system zliczania potoków pasażerskich służący pomiarom liczby osób korzystających z pojazdów transportu publicznego. Urządzenia systemu zostały zamontowane w 161 autobusach. System rejestruje promieniowanie cieplne ciała pasażerów wsiadających i wysiadających z pojazdu. Zliczanie pasażerów następuje automatycznie: informacja z bramki podawana jest na komputer pokładowy i dalej transmitowana na serwer. Tak gromadzone dane podlegają analizom. System jest najnowszej generacji (zastąpił poprzedni, zamontowany w 2001 r.).

- Stosowanie systemów elektronicznych służy spełnieniu oczekiwań pasażerów komunikacji miejskiej – podkreśla Bogusław Prokop. - Pasażerowie oczekują dobrych, nowoczesnych i praktycznych rozwiązań. Chcą być na czasie i o czasie, a więc komunikacja musi zapewnić punktualność podróżowania – dodaje dyrektor. Ponadto komunikacja publiczna musi zapewnić komfort podróży oraz możliwość korzystania z autobusów osobom niepełnosprawnym. Pojazdy komunikacji publicznej muszą też być przyjazne dla środowiska naturalnego.

Pasażer komunikacji miejskiej otrzymuje informację rozkładową na przystankach, na stronach internetowych BKM,  może również korzystać z infolinii BKM. Informacje wyświetlane są też na tablicach zewnętrznych autobusów i na tablicach wewnątrz pojazdów. Funkcje informujące spełnia ponadto „kasownik” karty elektronicznej w pojeździe. – System informacji pasażerskiej jaki wdrożyliśmy, w zasadzie jest systemem nadzoru nad flotą. W systemie tym uzyskaliśmy aplikację wirtualnego monitora, informującego w jakim rzeczywiście czasie przyjedzie autobus. Pokazuje to dziesięć tablic zamontowanych w mieście. A dla każdego z 916 przystanków można na tablecie czy telefonie komórkowym wywołać wirtualny monitor – mówi Bogusław Prokop.

Białostocki ITS generuje szereg różnych informacji niezbędnych w planowaniu przewozów. Między innymi dostarcza „prostych” zestawień pokazujących liczby użytych kart miejskich i wykonywanych podróży w rozkładzie miesięcznym. – Dzięki ITS wiemy też jaka jest struktura pasażerów, ich wiek, znamy liczebność poszczególnych grup wiekowych, również wiemy jak często te poszczególne grupy podróżują na przestrzeni tygodnia. Ta wiedza jest potrzebna do konstruowania rozkładów jazdy – podkreśla Bogusław Prokop. - Możliwości wykonywania wszechstronnych analiz daje system biletu elektronicznego. Takie wyniki są nieosiągalne innymi metodami. System daje nieograniczoną powtarzalność, liczność prób i automatyzację pozyskania danych takich, jak np. struktura pasażerów, relacja pomiędzy miejscem zamieszkania a lokalizacją celów podróży, przekrój czasowy i przestrzenny, ustalenie częstotliwości podróży, możliwość zbadania przesiadkowości połączeń, czy innych wynikających z bieżących potrzeb, wskazówek i postulatów – zaznacza Bogusław Prokop.

Białystok dzięki swojemu systemowi i pozyskanym z niego wynikom analiz uzyskał (za pomocą pakietu Statistica 10) wstępną więźbę ruchu pasażerskiego wraz z zaawansowanymi analizami danych. – Budujemy macierze podróży w dowolnym przekroju geograficznym i czasowym. I co ważne uzyskaliśmy wreszcie z systemu informacje o tym, jak ludzie podróżują i przemieszczają się pomiędzy poszczególnymi osiedlami, co będzie istotne w projektowaniu nowych, bezpośrednich linii autobusowych. Do pozyskiwanych informacji staramy się stosować różne modele ich prezentacji – zaznacza Bogusław Prokop.

BKM rozwijając wdrożenia ITS skorzystał z inicjatywy młodych techników. - Przyszli do nas uczniowie trzeciej klasy technikum elektrycznego, laureaci olimpiady informatycznej, którzy przynieśli aplikację na smartfon naśladującą wirtualny monitor, ale wzbogaconą o obsługę poprzez GPS. Po prostu : stojąc na przystanku, a nawet w czasie jazdy autobusem włącza się telefon i za chwilę na jego ekranie wyświetla się informacja o godzinie przyjazdu autobusu uwzględniająca wszelkie utrudnienia na trasie jak korki uliczne – opowiada Bogusław Prokop.

BKM nawiązał też współpracę z portalem jakdojade.pl – wyszukiwarką, która wykorzystuje googlowy standard informacji. Na interfejsie operatora ten standard jest wykorzystywany do wyszukiwania trasy. - Operator skorzystał z interfejsu RealTime podającego informacje GPS o pozycji autobusów i raporty dyspozytora, czyli podpiął pojazdy autobusowe do obsługi oraz przyjętego rozkładu jazdy. W maju odbyła się premiera wersji testowej tworzonego na zasadzie otwartości danych portalu informującego o tym, gdzie w rzeczywistości znajdują się autobusy. Za chwilę będą gotowe aplikacje na smartfony. Twórcy programu na jesieni chcą uruchomić wyszukiwarkę uwzględniającą czas rzeczywisty, czyli położenie autobusów w trasie. Taka wyszukiwarka, choć wydaje się że Białystok nie jest duży, jest potrzebna. Otóż 40 tys. zapytań na miesiąc jest tworzonych w kontekście skąd dokąd czy o określonej porze dnia jak dojechać – wyjaśnia Bogusław Prokop.

***

W planach rozwoju transportu w Białymstoku zapisano, że do 2015 roku powstanie Układ Korytarzy Autobusu Wysokiej Jakości z wydzielonymi pasami autobusowymi. Większość z tego układu już powstało, jednak by w pełni projekt zafunkcjonował potrzebne są kolejne inwestycje infrastrukturalne, jak między innymi obwodnica śródmiejska czy obwodnica miejska.

Systemy wdrożone w komunikacji miejskiej powstały w ramach drugiego etapu projektu finansowanego z funduszy unijnych „Poprawa jakości funkcjonowania systemu transportu publicznego miasta Białegostoku”. W trzecim etapie projektu najważniejszym przedsięwzięciem będzie budowa centrum zarządzania ruchem miejskim. Przetarg został już rozstrzygnięty; w czerwcu umowę na budowę systemu zarządzania ruchem Białystok podpisał z firmą Siemens. Nowy system między innymi obejmuje sterowanie sygnalizacją świetlną na około 120 skrzyżowaniach, pierwszeństwo przejazdu dla autobusów komunikacji miejskiej, tablice informujące o utrudnieniach w ruchu, objazdach, wypadkach, a także o dostępnych miejscach postojowych. Wartość projektu wynosi ok. 26,5 mln zł. Zakładany termin realizacji przedsięwzięcia to koniec maja 2015 roku.

AS

„Technologie ITS jako narzędzia w analizie przewozów Białostockiej Komunikacji Miejskiej” to prezentacja Bogusława Prokopa, dyrektor Białostockiej Komunikacji Miejskiej, przedstawiona podczas VI Polskiego Kongresu ITS – Warszawa, 13-14 maja 2013 r.

Technologie ITS jako narzędzia w analizie przewozów Białostockiej Komunikacji Miejskiej (PDF)