Raport statystyczny Międzynarodowego Forum Transportu (International Transport Forum – ITF) dotyczący inwestycji i wydatków na utrzymanie infrastruktury transportowej opracowano na podstawie danych z ankiet uzyskanych od krajów członkowskich ITF (danych nie dostarczyły jedynie Chile i Chiny). Badanie objęło wszystkie inwestycje (budowy, przebudowy, remonty, odbudowy i modernizacje) w transporcie drogowym, kolejowym, śródlądowym, morskim i lotniczym ze wszystkich źródeł finansowania. Natomiast część dotycząca utrzymania infrastruktury została zebrana tylko na podstawie wydatków administracji publicznej.

Brak wspólnych definicji i praktyk utrudnia porównanie wydatków na infrastrukturę pomiędzy poszczególnymi krajami. Dane dotyczące infrastruktury drogowej i kolejowej są bardziej szczegółowe, natomiast gorzej jest w przypadku transportu morskiego i lotnictwa. Ponadto badanie objęło wszystkie źródła finansowania, a wiele krajów prywatne inwestycje pomija. Około 65 proc. państw podaje też informacje na temat miejskich inwestycji, a pozostałym takich danych brakuje. Dlatego wymagana jest nadzwyczajna ostrożność w porównywaniu danych inwestycyjnych między państwami. Jednak nie przeszkadza to w obserwowaniu głównych trendów i zmian w poziomie wydatków, zwłaszcza dla infrastruktury transportu lądowego. 

ITF zbierał i publikował dane na ten temat od końca lat 70. ubiegłego wieku. Najnowsze badanie obejmuje lata 1995-2011. Do sporządzenia zestawień zbiorczych trendów w poszczególnych krajach, dane zostały przedstawione w euro. Zagadnienia poruszone w kwestionariuszu dotyczyły wskaźników efektywności infrastruktury, dużych projektów, finansowania i planów strategicznych. Na ankietę odpowiedziało 30 krajów.

Trendy w wydatkach na infrastrukturę lądową

Dane na temat nakładów brutto na inwestycje w infrastrukturę transportu lądowego (wyrażoną w proc. PKB) ukazuje trend spadkowy dla OECD od 1995 roku. Wydatki na inwestycje systematycznie spadały – od 1 proc. PKB w 1995 roku do 0,85 proc. w 2004 roku. Na tym poziomie nastąpiła kilkuletnia stabilizacja. W latach 2008 i 2009 nastąpił krótkotrwały wzrost, aby po 2009 roku znów ustabilizować się na poziomie 0,85 proc. PKB w krajach OECD.

W Europie Środkowo-Wschodniej wydatki na inwestycje, które od 2002 roku wynosiły ok. 1 proc. PKB, wzrosły gwałtownie, osiągając w 2009 roku 2 proc. PKB, najwyższą liczbę zgłaszaną kiedykolwiek przez kraje w tym obszarze. W 2010 roku, prawdopodobnie przez kryzys gospodarczy, wskaźnik ten spadł do 1,7 proc., stabilizując się na poziomie 1,8 proc. PKB w 2011 roku. W Rosji wydatki na inwestycje osiągnęły 1,9 proc. w 2000 roku, po czym wahały się między 1,2 a 1,7 proc. W ciągu ostatnich dwóch lat utrzymały się na poziomie 1,7 proc.

To dużo więcej niż w Europie Zachodniej, w której wydatki na infrastrukturę lądową systematycznie spadały od 1,5 proc. PKB w 1975 roku do 1,2 proc. w 1980 i 1 proc. w 1982 roku, po czym na tym poziomie pozostały. Najnowsze dane wskazują, że dla Europy Zachodniej wydatki na inwestycje wynoszą około 0,8-0,9 proc. PKB. Statystyki dla Ameryki Północnej pokazują, że tam wydatki na infrastrukturę transportową w ostatnich latach nie przekraczają 0,6-0,7 proc. PKB, a więc są niższe od średniej OECD.

Wydatki na inwestycje infrastrukturalne zawsze były wysokie w Japonii, ale ze względu na cięcia budżetowe pod koniec lat 90. ubiegłego wieku oraz zmian w alokacji środków z akcyzy paliwowej, zmniejszyło znacznie finansowanie rozwoju dróg w tym kraju.

Potrzeby inwestycyjne zależą od wielu czynników, takich jak stan i wiek istniejącej infrastruktury, warunki geograficzne czy intensywność transportowa sektora produkcyjnego danego kraju. Fakt, że wydatki na infrastrukturę w wielu krajach są w dłuższym okresie czasu na tym samym poziomie świadczy o tym, że wpływ mogą tu mieć inne czynniki niż rzeczywiste potrzeby inwestycyjne (budżety historyczne, instytucjonalne procedury podziału środków budżetowych, ograniczenia na rzecz innych sektorów gospodarki). Można zauważyć istotny wpływ polityki rządowej. W Australazji (m.in. Australia, Nowa Zelandia i Nowa Gwinea), w wyniku pięcioletniego planu inwestycyjnego, wydatki na infrastrukturę wzrosły o połowę.

Różnica pomiędzy krajami Europy Zachodniej i gospodarkami rozwijającymi się sugeruje związek pomiędzy wysokością wydatków na infrastrukturę z poziomem dochodów. Okazuje się, że wydatki na inwestycje maleją wraz ze wzrostem poziomu PKB na mieszkańca.

Poziom inwestycji w infrastrukturę transportu lądowego

Wartość inwestycji, w ujęciu realnym, w krajach OECD (z wyłączeniem Japonii) wzrosła w ciągu ostatnich 15 lat o 30 proc. W Japonii stało się odwrotnie – w tym samym okresie czasu wydatki zmniejszyły się o połowę. Japońska gospodarka jest na tyle silna, że znacząco wpływa na ogólny poziom wydatków krajów OECD. Z danych uwzględniających również Japonię wynika, że wydatki na inwestycje osiągnęły najwyższy poziom w 2003 roku, natomiast od 2009 roku odnotowano 6-proc. spadek do poziomu z 1995 roku.

W krajach Europy Zachodniej poziom inwestycji zaczął rosnąć w 2002 roku i był o prawie 30 proc. wyższy w 2006 roku niż w 1995. Po 2006 roku zaczął jednak spadać i najnowsze dane z 2011 roku wskazują, że jest to poziom wyższy o 10 proc. od wartości z 1995 roku. W Ameryce Północnej odnotowano również około 30-proc. wzrost od 1995 do 2001 roku. Następnie nastąpił spadek, który utrzymywał się do 2008 roku i dopiero ostatnie dane wskazują na powrót do poziomu z roku 2001.

Wielkość inwestycji w infrastrukturę transportową zdecydowanie przyspieszyło rozwój gospodarek krajów Europy Środkowo-Wschodniej od 2003 roku. Najwyższy poziom osiągnięto w 2009 roku, po czym wartość inwestycji w ujęciu realnym spadła o 11 proc. do 2010 roku. Najnowsze dane pokazują znów tendencję wzrostową (10 proc. w 2011 roku).

Utrzymanie dróg

W wielu krajach istnieje obawa o stan istniejącej infrastruktury transportowej i wpływu jej niedofinansowania na konkurencyjność gospodarki. Wydatki na utrzymanie dróg mogą być ograniczane przy założeniu, że brak tych inwestycji nie wpłynie negatywnie na gospodarkę. Ten problem jest jednak trudny do skontrolowania.

Dostępne dane na temat wydatków sugerują, że równowaga miedzy utrzymaniem istniejącej infrastruktury i nowymi inwestycjami była względnie stała w czasie i wielu regionach. Na utrzymanie przeznaczano około 25-35 proc. kwoty przeznaczanej na wydatki związane z infrastrukturą drogową. W 28 krajach OECD, dla których dostępne są porównywalne dane, wydatki na utrzymanie rosły od 27 proc. w 1995 roku do 35 proc. w 2005, po czym spadły do 30 proc. w 2009 roku. Ta tendencja utrzymuje się nadal, na co wskazuje spadek do 27 proc. w 2011 roku.

Z danych wynika, że środki przeznaczane na utrzymanie dróg spadły zwłaszcza w Europie Środkowo-Wschodniej z poziomu ponad 35 proc. na początku 2000 roku do 26 proc. całkowitych wydatków na drogi w 2011 roku. W 11 krajach Europy Zachodniej, dla których istnieją porównywalne dane, wydatki na utrzymanie dróg rosły do 2005 roku, po czym spadły do poprzedniego poziomu (27 proc. ogółu drogowych wydatków). Sytuacja w Ameryce Północnej: środki na utrzymanie stopniowo zmniejszały się z 35 proc. w 1995 roku do około 30 proc. w 2009 roku, po którym brak porównywalnych danych utrudnia dalszą analizę.

Chociaż jakość i zasięg posiadanych informacji utrudnia jednoznaczną ocenę, to jednak wszystko wskazuje na spadkowy trend w finansowaniu utrzymania infrastruktury drogowej w ciągu ostatnich lat.

Źródło: Międzynarodowe Forum Transportu

Tł. Ilona Hałucha