Projektując dany system powinniśmy w sposób przemyślany dobrać jego podsystemy tak, aby były one dedykowane do konkretnych celów wynikających z potrzeb użytkowników ruchu. System powinna cechować otwartość i interoperacyjność, która pozwoli na współpracę różnych podsystemów bez względu na czas ich wprowadzenia czy przyjętą technologię rozwiązania.
Niestety, dotąd nie zostały opracowane standardy dla ITS, choć trwają prace nad ich standaryzacją. Standardy będą narzędziem dla szeroko rozumianego sektora ITS, wspomagającym dialog pomiędzy administracją publiczną a pozostałymi stronami zainteresowanymi wprowadzaniem systemów. Dzięki temu łatwiej będzie na początku określić potrzeby zamawiającego, a potem zaproponować rozwiązania, które dokładnie na nie odpowiedzą. Standardy przyczynią się do budowy kolejnych otwartych systemów, a oferowane rozwiązania zyskają zwiększoną i bogatszą funkcjonalność. Będą także tańsze, bo dzięki standaryzacji dane raz zebrane zostaną wykorzystane przez różne aplikacje. Do tej pory przez brak standardów powstają oddzielnie systemy, niepotrafiące się ze sobą komunikować. Ważnym aspektem jest, iż miejskie ITS mogą przyczynić się do zarabiania na utrzymanie infrastruktury np. dzięki skuteczniejszemu pobieraniu opłat parkingowych oraz karaniu kierowców za przejeżdżanie na czerwonym świetle czy też poruszających się z ładunkiem przekraczającym dopuszczalny tonaż na danej drodze. Pozyskiwane bowiem w ten sposób środki mogą być przeznaczone na różne cele, choćby na dotowanie transportu publicznego.
Korzyści z zastosowanych rozwiązań ITS leżą zarówno po stronie sektora publicznego, jak i szeroko rozumianego sektora prywatnego. Z jednej strony ważnym aspektem wdrożeń jest zaspokajanie potrzeb użytkowników systemu, a z drugiej obniżenia kosztów związanych z obsługą podróżnych ze szczególnym zwróceniem uwagi na ochronę środowiska naturalnego.
Podstawowymi korzyściami, potwierdzonymi wdrożeniami funkcjonującymi nie tylko za granicą, ale również w kraju (na podstawie danych stowarzyszenia ITS Polska) są:
• zwiększenie przepustowości skrzyżowań o 20-25%,
• poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego przekładająca się na zmniejszenie liczby wypadków o 40-80%,
• zmniejszenie czasu podróży i zużycia energii o 45-70%,
• poprawa komfortu podróżowania i warunków ruchu kierowców podróżujących transportem zbiorowym oraz pieszych,
• redukcja kosztów zarządzania taborem drogowym,
• redukcja kosztów związanych z utrzymaniem i renowacją nawierzchni oraz budowaniem nowych układów drogowych,
• poprawa jakości środowiska naturalnego poprzez redukcję emisji spalin o 30-50%,
• zwiększenie korzyści ekonomicznych w regionie.
Istotnym czynnikiem argumentującym zasadność stosowania różnego rodzaju podsystemów ITS jest ich efektywność. Już w pierwszych latach użytkowania systemu oszczędności finansowe przekraczają koszty jego wykonania. W przypadku systemów miejskich stosunek zysków do kosztów liczonych w ciągu 10 lat waha się w przedziale 1,7-34. Przytaczana rentowność wynika z rodzaju zastosowanych podsystemów, przy czym największe wskaźniki wykazują systemy sterowania ruchem na skrzyżowaniach i obszarach centralnych miast. W związku z powyższym wdrożenie ITS powinno stanowić priorytet w rozwiązywaniu problemów transportowych miast.
Obecnie w Polsce realizowane są projekty ITS, które mają charakter pilotażowy. Wsparcie z funduszy UE umożliwiło realizację projektów ITS, które z dużym prawdopodobieństwem pomimo potrzeb nie byłyby zrealizowane w ramach środków własnych, którymi dysponowali beneficjenci.
W Polsce ITS jest nadal pojęciem innowacyjnym. Należy podnosić świadomość zarówno społeczeństwa, jak również decydentów przez stymulowanie wymiany informacji dotyczącej realizacji projektów ITS. Powinno to odbywać się w formie zarówno spotkań merytorycznych, jak również paneli dyskusyjnych. Szczególne cenne mogą być doświadczenia zbierane przez podmioty, które są obecnie na etapie wdrażania projektów dzięki uzyskaniu w perspektywie finansowej lat 2007-2013 dotacje w wysokości 85% wartości inwestycji. Beneficjenci, którzy obecnie realizują projekty związane z ITS, przecierają ścieżki w tej dziedzinie. Wskutek braku doświadczenia wdrażane projekty mają charakter „wyspowy”, które nawet po zakończenia ich wdrożenia nie będą charakteryzowały się istnieniem powiązań między sobą, a brak uniwersalnej architektury oraz podstawowych cech systemów ITS (m.in. brak integralności i interoperacyjności) może w późniejszym czasie powodować utrudnienia w integracji projektów ITS wdrożonych w różnych miastach.
W pracach nad wypracowaniem wspólnych fragmentów architektury ITS powinni brać udział wszyscy uczestnicy procesu poczynając od beneficjentów, przez przedstawicieli administracji szczebla centralnego, środowiska komunikacji zbiorowej, a zakończywszy na wykonawcach. Powołanie takich grup roboczych pozwoliłoby uniknąć ryzyka realizacji projektów bez możliwości dalszej rozbudowy, gdyż istotne jest, aby system wdrożony przez jednego wykonawcę mógł być swobodnie rozbudowywany przez innego wykonawcę wybranego przez inwestora.
Z doświadczeń wielu podmiotów wynika, że tworzenie systemu od razu na całe miasto powoduje monopolizację rynku oraz uzależnienie od jednego wykonawcy. Etapowość pozwala dojrzeć problemy, których na etapie pisania pierwotnych założeń systemu nie dało się zidentyfikować lub które wynikły na etapie realizacji w wyniku użytkowania systemu. Rozwijanie projektu na raty umożliwia poprawianie już funkcjonujących elementów oraz wdrażanie nowych, pozwala także na rozłożenie obciążeń finansowych na dłuższy okres czasu.
Proces tworzenia i wdrażania ITS jest procesem wiążącym się z wieloma trudnościami i barierami których świadomość pozwala ograniczyć zarówno koszty, jak też czas realizacji wdrażanego projektu. Aby poszerzyć wiedzę beneficjentów odnośnie obecnie wdrażanych projektów i problemów z tym związanych na różnych etapach inwestycji Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej zleciło firmie Agrotec wykonanie oceny zawierającej analizę najważniejszych problemów występujących w projektach ITS realizowanych w działaniu 8.3 POIiŚ [1].
Wojciech Waluś
Miejski Zarząd Dróg
Bielsko - Biała
Literatura:
1. Raport końcowy „Ocena najważniejszych problemów występujących w projektach z zakresu inteligentnych systemów transportowych w ramach działania 8.3 POIiŚ” wykonany przez Agrotec Polska Sp. z o.o. - 12.2012 r.
2. Artykuł Gazeta Prawna - Robert Olesiński, Krzysztof Polak - 05.2013 r.
3. Inteligentne Systemy Transportu - zaawansowane systemy zarządzania ruchem - Jacek Oskarbski, Kazimierz Jamroz, Marek Litwin.
4. Telematyka - inteligentne systemy transportowe w miastach – Łukasz Roth - 01.2013 r.
5. Rola planowania i projektowania w zakresie tworzenia Inteligentnych Systemów Transportowych - teoria i praktyka wdrożeń - Artur Ryguła APM - 05.2013 r.
6. Realizacja systemów ITS w Polsce. Kilka refleksji - Piotr Krukowski - 05.2013 r.
Artykuł został przygotowany na 79. Seminarium szkoleniowe Stowarzyszenia Klub Inżynierii Ruchu pt. „Rola i znaczenie Inteligentnych Systemów Transportowych w konurbacji śląskiej”. Seminarium zorganizowali członkowie Stowarzyszenia z Bielska Białej. Tam też w dniach 16-19 października br. odbyło się seminarium. Tematyka spotkania objęła również następujące prelekcje: „Nowe instrumenty polityki transportowej wsparcia finansowego dla projektów infrastrukturalnych w nowej perspektywie finansowej Unii Europejskiej na lata 2013-2020 (Wytyczne TEN–T, CEF).” – Paweł Stelmaszczyk - Directorate General for Mobility and Transport (DG MOVE) European Commision; „Krajowy System Zarządzania Ruchem jako element budowy spójnego systemu transportowego w Polsce z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych regionów kraju” – Ewa Tomala - Borucka Dyrektor Oddz. GDDKiA w Katowicach; „Specyfika jedynego , wyjątkowego w skali naszego kraju systemu transportowego w konurbacji śląskiej” – Zbigniew Tabor Dyrektor ZDW w Katowicach; „Podstawowe pojęcia i elementy teorii niezawodności w praktycznym zastosowaniu do systemów ITS” – Andrzej W. Mitas, profesor Politechniki Śląskiej; „Powiązanie oraz rola i znaczenie transportu lotniczego w tworzeniu spójnego – inteligentnego systemu transportowego w konurbacji śląskiej” – Paweł Wojda –Dyrektor Międzynarodowego Portu Lotniczego Katowice w Pyrzowicach; „Telematyka kolejowa, rzeczywistość czy fikcja?” – Jerzy Mikulski, profesor Politechniki Śląskiej; „Kształcenie kadr jako istotny element oczekiwanego funkcjonowania Inteligentnych Systemów Transportowych” – Andrzej Maczyński, profesor w Akademii Techniczno -Humanistycznej w Bielsku – Białej.