- Problem bezpieczeństwa ruchu drogowego niejednokrotnie bywa pomijany, niedoceniany, bagatelizowany. Jednak statystyki powinny budzić zaniepokojenie zarówno zarządców dróg, jak i ich użytkowników, oraz mobilizować do podejmowania konkretnych decyzji i odpowiednich działań w celu zwiększenia bezpieczeństwa na drogach – podkreśla dr inż. Kazimierz Jamroz z Politechniki Gdańskiej.
Polska jest krajem o najwyższym wskaźniku liczby ofiar śmiertelnych na tle innych krajów. W czym tkwi przyczyna tak drastycznych statystyk? Kto jest odpowiedzialny za tragedie mające miejsce na drogach każdego dnia? I przede wszystkim: jakie działania należałoby wdrażać w celu zapewnienia bezpieczeństwa wszystkim użytkownikom dróg?
W poszukiwaniu odpowiedzi na te pytania kluczową wskazówką może być program organizacji EuroRAP, powstałej w 2001 r. Oferuje ona niezależny, jednolity system oceny bezpieczeństwa europejskich dróg. Program ten został powołany do istnienia ze względu na niepokojące statystyki: rocznie Europa traci ok. 2% PKB ze względu na wypadki drogowe (ok. 160 mld euro). W ciągu ostatnich 10 lat aż 2 mln Europejczyków było rannych lub zginęło na drogach. Poza tym, współczynnik ilości wypadków drogowych jest aż 15 razy większy w porównaniu do ilości wypadków samolotowych. Według dr inż. Kazimierza Jamroza, problem leży w relacji: człowiek – pojazd – droga. EuroRAP zakłada, że odpowiedzialność za zdarzenia jest wspólna dla wszystkich wymienionych czynników tych relacji.
Największy wpływ na powstanie wypadków drogowych ma człowiek jako uczestnik ruchu, dlatego w działaniach brd uwaga powinna się skupić głównie na kierowcach. To oni podejmują decyzję czy jadą szybko, bo się spieszą i wtedy narażają się na ryzyko wypadku, mandatu itp., czy też wybiorą jazdę bezpieczną i zgodną z obowiązującymi przepisami.
Aby zminimalizować do zera liczbę ofiar wypadków na drogach należy, według EuroRAP, „pięciogwiazdkowego kierowcę posadzić do pięciogwiazdkowego samochodu i puścić go na pięciogwiazdkową drogę”. Zjawisko to opisane zostało za pomocą klasyfikacji hotelów (jedna gwiazdka to standard najniższy; im więcej gwiazdek, tym jest on wyższy). Wnioski są oczywiste: obok „pięciogwiazdkowych” samochodów i doskonałych kierowców, brakuje „pięciogwiazdkowych” dróg, lub ich ilość jest zdecydowanie niewystarczająca.
Program EuroRAP obejmuje cztery dziedziny działań:
1. Opracowanie map ryzyka i prezentowanie ich społeczeństwu. Ryzyko jest miarą skali zagrożenia. Przy jego obliczaniu brane pod uwagę są dwa aspekty:
a) ryzyko indywidualne, którego miarą jest tzw. „koncentracja”, tj. liczba wypadków z ofiarami zabitymi i ciężko rannymi (średnia w Polsce jest aż trzy razy wyższa niż w Europie),
b) ryzyko społeczne (ryzyko indywidualne pomnożone natężeniem)
2. Monitorowanie zastosowanych środków przez zarządy drogowe. EuroRAP corocznie monitoruje drogi analizując i oceniając, które z nich zostały usprawnione, oraz jakie środki poprawy bezpieczeństwa przynoszą najskuteczniejsze rezultaty. Monitorowanie składa się z trzech etapów: wstępnej analizy danych, sprawdzania danych z poprzednich lat oraz analizy skuteczności zmian.
3. Ocena zagrożenia na drogach. Polega na syntezie rzeczywistego poziomu bezpieczeństwa analizowanego odcinka drogi. Podlega jej ocena prawdopodobieństwa uwikłania w wypadek drogowy z ofiarami śmiertelnymi lub ciężko rannymi. Wielkość prawdopodobieństwa zależy od standardów jakie posiada droga po procesie planowania, projektowania i budowy oraz aktualnego zarządzania ruchem. Końcowym etapem jest wykonanie mapy zagrożeń według systemu gwiazdkowego.
4. Europejska kampania budowy bezpiecznych dróg. Przyjęto tutaj główne wytyczne: wprowadzanie wszelkich działań mających na celu redukcję prędkości przez kierowców, m.in. za pomocą fotoradarów; rozbudzenie świadomości o konieczności korzystania z pasów, ukazanie wpływu alkoholu na kierowcę, jako źródło i przyczynę wysokiego procentu wypadków drogowych a także zmotywowanie do szczególnej ostrożności w obliczu dzieci. Cele te zostały przejęte przez wiele krajów. W Polsce dochodzi do tego jeszcze modernizacja dróg.
W ramach Programu EuroRAP realizowany jest projekt współfinansowany przez UE: „Europejski Atlas Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego”. Pod przewodnictwem EuroRAP, zespoły z 10 państw przygotowują mapy krajowe ukazujące poziom ryzyka na drogach. Celem projektu jest pomoc administracji drogowej w zmniejszaniu liczby ofiar śmiertelnych i ciężko rannych, wzmocnienie partnerstwa między organizacjami drogowymi oraz zwiększenie świadomości wszystkich uczestników ruchu. Polską edycję tego projektu realizuje Fundacja Rozwoju Inżynierii Lądowej i Politechnika Gdańska, a kierownikiem tego projektu jest dr inż. Kazimierz Jamroz.
Czynnikami zewnętrznymi sprzyjającymi obniżeniu wskaźnika ofiar w Polsce są: dochód narodowy, zima oraz fotoradary. Natomiast główne przyczyny podwyższenia tego wskaźnika to: infrastruktura niedostosowana do standardów bezpieczeństwa, słaby system zarządzania i niska kultura bezpieczeństwa. W Polsce najczęściej notowane zdarzenia drogowe to: najechania na pieszych, zderzenia czołowe, zderzenia boczne (głównie tam, gdzie znajdują się skrzyżowania) oraz wypadki, których przyczyną jest nadmierna prędkość. Również często zdarzają się wypadnięcia z drogi, wypadki z rowerzystami i motocyklistami. W statystykach wypadkowych ponadto liczne są zdarzenia, których przyczyną jest brawurowa jazda młodych kierowców oraz jazda pod wpływem alkoholu (liczba wypadków spowodowanych nadużyciem alkoholu w ostatnich latach uległa zmniejszeniu; w Europie średnio 25% wypadków ma swoje źródło w prowadzeniu pojazdu pod wpływem alkoholu, natomiast w Polsce jest to ok. 9-10%).
Proponowane przeciwdziałania powinny iść w kierunku koncepcji trzech er: Ery Budowy Infrastruktury, Ery Systemów Zarządzania Bezpieczeństwem i Ery Kultury Bezpieczeństwa. Przy tym działania podejmowane w ich ramach powinny być realizowane równocześnie.
Ważnym elementem, a zarazem jednym z zapobiegawczych rozwiązań, jest budowa sieci dróg szybkiego ruchu. Są to te, na których odnotowuje się najmniejszy procent wypadków. Ponadto, jak podkreśla dr inż. Kazimierz Jamroz, należy wprowadzić segregację ruchu pieszych. Powinni oni mieć swoje wyznaczone miejsca poza drogą. Kolejnymi rozwiązaniami są: budowa sieci dróg rowerowych, rozdzielenie kierunków ruchu, wydzielenie pasów do wyprzedzania oraz ograniczanie prędkości do 70 km/h, a także budowa bezpiecznych rond i skrzyżowań z sygnalizacją świetlną. Strefa bezpieczeństwa dla drogi o prędkości 100 km/h powinna mieć 9 m. Skuteczne jest wprowadzanie ograniczenia prędkości oraz instalowanie fotoradarów służących zmniejszeniu prędkości przez kierowców. Istotny aspektem jest także wsparcie polityczne w kształtowaniu bezpiecznych zachowań w ruchu drogowym, by przekonać społeczeństwo o powadze zagrożeń wynikających z użytkowania dróg.
- Zagadnienia ryzyka i pojawiających się zagrożeń jest coraz częściej i chętniej podejmowany przez wszelakie media. Świadczy to o potrzebie nieustannego uświadamiania społeczeństwa o aktualnej sytuacji i stanie polskich dróg – zastrzega dr inż. Kazimierz Jamroz. Według analiz wykonanych w ramach projektu Internet staje się najszerszym i najbardziej dostępnym źródłem wiedzy o natężeniu ruchu, rzeczywistym stanie warunków atmosferycznych, korkach, objazdach, przebudowach itp.
- Pomimo tego, że mapy ryzyka przedstawiają jak na razie niekorzystny obraz polskich dróg, powinny być one zachętą do rozpoczęcia wszelkich niezbędnych i jak najbardziej skutecznych działań w kierunku ustępowania miejsc czarnych miejscom żółtym i zielonym - podkreśla dr Kazimierz Jamroz.
Joanna Schabowska
Artykuł powstał na podstawie prezentacji dr inż. Kazimierza Jamroza, w oparciu o którą efekty Europejskiego Atlasu BRD omawiał podczas lutowego posiedzenia Sekcji Inżynierii Komunikacyjnej Komitetu Inżynierii Lądowej i Wodnej Polskiej Akademii Nauk.
