Artykuły

Ponieważ klasyczne podejście nie uwzględnia ruchu wzbudzonego, do analiz został wprowadzony wskaźnik elastyczności inwestycji, obrazujący związek pomiędzy liczbą dodatkowych podróży, które się pojawią a wdrożoną do użytkowania inwestycją infrastrukturalną. Wartość wskaźnika elastyczności  bliska 0 oznacza brak dodatkowego popytu na podróże pomimo skrócenia czasu przejazdu. Dodatkowe podróże pojawiają się już przy bardzo małych wartościach wskaźnika elastyczności. Wskaźniki elastyczności interpretuje się w sposób następujący: wskaźnik elastyczności -0,5 oznacza, że skrócenie czasu podróży o 10% generuje 5% wzrost natężenia ruchu wynikającego z ruchu wzbudzonego [4]. Jednakże nie jest to wartość stała, a uzależniona jest od rezerw przepustowości. Pojęcie elastyczności dotyczy zarówno usprawnień jak i utrudnień w realizacji podróży.

W tablicy 1 przedstawiono wybrane wskaźniki elastyczności wyznaczane w odniesieniu do czasu podróży oraz pracy przewozowej wyrażonej w pojazdokilometrach.

Przedstawione wskaźniki odnoszą się do wyników badań empirycznych, prowadzonych w związku z rozbudową/modernizacją  infrastruktury komunikacyjnej, a ruch wzbudzony jest efektem zwiększenia przepustowości w obszarze wpływu inwestycji.

Duży rozrzut wskaźnika elastyczności jest efektem następujących czynników:

• wpływ uogólnionego kosztu podróży: przykładem może być wysoki koszt parkowania zwiększający koszt podróży i w efekcie wpływający na niską wartość wskaźnika elastyczności;
• ramy czasowe: wyróżniony jest efekt krótko i długo falowy - reakcja użytkowników początkowo odnosi się tylko do zmian w podziale zadań przewozowych i rozkładzie ruchu na sieć drogową; dopiero po jakimś czasie następuje  zmiana zachowań komunikacyjnych związana np. z realokacją źródeł i celów podróży (wynikających ze zmiany miejsca zamieszkania lub miejsca pracy lub zmian w zagospodarowaniu przestrzennym);
• charakter realizowanych podróży: dla ulic miejskich, przenoszących głównie ruch wewnętrzny, wskaźnik elastyczności będzie miał niższą wartość, w porównaniu do dróg na których odbywają się głównie podróże o charakterze regionalnym czy krajowym.

W celu wyznaczenia ruchu wzbudzonego podstawowym parametrem jest określenie stopnia redukcji kosztów związanych z czasem podróży (np. uogólniony koszt podróży). Jednakże należy pamiętać, że wyznaczona wielkość ruchu wzbudzonego zwiększa czas podróży (dodatkowe podróże obciążają sieć drogową, zwiększając stopień nasycenia) wpływając jednocześnie na zmniejszenie wcześniej wyznaczonego ruchu wzbudzonego. Jest to zatem proces iteracyjny, mający na celu osiągnięcie równowagi pomiędzy kosztem podróży a popytem. Na rysunku 1 przedstawiono schematycznie proces równoważenia zachodzący podczas wyznaczania wielkości ruchu wzbudzonego.

Punkt A jest początkowym punktem równowagi. Gdy wprowadzimy nową krzywą kosztu podróży, której przebieg wynika z poprawy warunków ruchu po realizacji nowej inwestycji, koszt podróży jest redukowany do wartości B. Jednakże przy takiej wartości kosztu popyt będzie znacznie wyższy, zwiększony do poziomu reprezentowanego przez punkt C. W tym przypadku popyt jest zbyt wysoki w stosunku to kosztu, więc zwiększenie kosztu przedstawia punkt D. Dla tej ceny popyt powinien być niższy co przedstawia punkt E. Cała procedura powtarza się aż do osiągnięcia równowagi oznaczonej na wykresie punktem F. Wielkość udziału ruchu wzbudzonego można wyznaczyć zgodnie z formułą 2 [5]:

gdzie:
H0 – wstępne oszczędności czasu podróży (wyznaczone np. jako efekt realizacji inwestycji infrastrukturalnej);
M – wydłużenie czasu podróży wynikające z występowania ruchu wzbudzonego;
Ed – wskaźnik elastyczności określający procentowo zmiany w popycie generowane przez zmianę czasu podroży;
Sa – pierwotna prędkość podróży (przed wprowadzeniem inwestycji), wyznaczana jako iloraz pracy przewozowej wyrażonej jako [pojazdo_kilometry/pojazdo_godziny] dla obszaru analizy (korytarza lub fragmentu sieci drogowej).

dr inż. Andrzej Szarata
Wydział Inżynierii Lądowej, Politechnika Krakowska

Spis literatury zawiera część II artykułu.

Tweet