Metodyki pomiarowe stosowane w analizach porealizacyjnych
Podstawowym aktem prawnym normującym dopuszczalne zawartości stężeń zanieczyszczeń w ściekach jest rozporządzenie Ministra Środowiska z 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego [3], które zaczęło obowiązywać 31 lipca 2006 r. i wprowadziło istotne zmiany w metodologii oraz zakresie pomiarów wód opadowych spływających z dróg.
Zmiany te polegają w szczególności na zmianie substancji normowanych – o ile we wcześniej obowiązującym rozporządzeniu Ministra Środowiska z 8 lipca 2004 r. normowane były substancje ropopochodne, o tyle w nowym stanie prawnym normowane są węglowodory ropopochodne. Zmiana ta miała na celu dostosowanie przepisów krajowych do prawodawstwa Unii Europejskiej.
Stężenie substancji ropopochodnych (suma węglowodorów o łańcuchach węgli od C7-C35) mierzona była za pomocą spektrometrii IR jako metody referencyjnej (zgodnie z PN-82/C-04565.01 "Woda i ścieki. Badania zawartości ropy naftowej i jej składników. Oznaczanie niepolarnych węglowodorów alifatycznych metodą spektrofotometrii w podczerwieni”). Oczywiście dopuszczane były również inne metody, jak na przykład chromatografia gazowa, o ile dawały one porównywalne wyniki.
W nowym stanie prawnym analizuje się węglowodory ropopochodne określone przez indeks oleju mineralnego, w skład którego wchodzą węglowodory o łańcuchach węgla od C10 do C40. Została zmieniona również metoda referencyjna – obecnie jest nią chromatografia gazowa. Analizy wykonuje się zgodnie z normą PN-EN ISO 9377-2:2003 „Jakość wody – Oznaczanie indeksu oleju mineralnego - Część 2: Metoda z zastosowaniem ekstrakcji rozpuszczalnikiem i chromatografii gazowej”.
Bez zmian pozostała natomiast norma dotycząca stężenia w ściekach zawiesiny ogólnej. Rozporządzenie z 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego [3] określa, że wody opadowe lub roztopowe nie mogą zawierać zawiesin ogólnych w ilościach większych niż 100mg/l, a węglowodorów ropopochodnych w ilościach większych niż 15mg/l.
Podczas pobierania próbki wody zgodnie z § 21 ust. 2 tego rozporządzenia pobiera się i miesza trzy jednakowej objętości próbki w odstępach czasu nie krótszych niż 30 minut.
Problem braku spójności w obowiązujących przepisach
W uprzednio obowiązującym stanie prawnym, gdy normowane były substancje ropopochodne, przy wykonywaniu analiz porealizacyjnych najczęściej opierano się na rozporządzeniach określających obowiązek prowadzenia pomiarów okresowych stanu środowiska [4]. Dawało to przede wszystkim spójne wyniki wszystkich pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją dróg, zapewniające porównywalność tych wyników. Dodatkową pomocą przy opracowywaniu analiz były sformalizowane formularze, na których wyniki pomiarów przedstawiano właściwym organom ochrony środowiska.
W obecnym stanie prawnym wystąpiły rozbieżności pomiędzy rozporządzeniami normującymi dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń a tymi określającymi wymagania odnoszące się do pomiarów okresowych (za zmianą substancji normowanych nie poszły zmiany w wymaganiach co do zakresu pomiarów okresowych). W przypadku analiz porealizacyjnych zaskutkowało to brakiem wzorca, na jakim należy przedstawiać wyniki, co stanowi nie tylko o dowolności sposobu przedstawiania informacji, ale przede wszystkim – brakiem określenia, jakie dodatkowe informacje należy zawrzeć.
Sama zmiana monitorowanej substancji zanieczyszczającej skutkuje natomiast utratą stosunkowo już długiej serii pomiarowej, jaka została uzyskana w wyniku prowadzenia pomiarów okresowych w całym kraju na drogach krajowych w roku 2004 i 2005 w zakresie zanieczyszczenia wód opadowych.
Rodzaje wykonywanych pomiarów wód
W ramach analiz porealizacyjnych dla inwestycji drogowych zazwyczaj określa się stężenie zanieczyszczeń w wodach opadowych spływających z powierzchni drogi (przez urządzenia podczyszczające) do odbiorników, którymi są najczęściej wody powierzchniowe (rzeki, rowy melioracyjne, specjalnie przygotowane kanały, którymi wody opadowe spływają dalej do cieków powierzchniowych lub zbiorniki retencyjne) lub grunt (za pośrednictwem, np. studni chłonnych).
Jako punkty pomiarowo-kontrolne wyznaczane są przede wszystkim wyloty systemów kanalizacyjnych do środowiska [5].
W zależności od celu analizy próbki pobiera się w różny sposób. I tak:
- W przypadku potrzeby sprawdzenia, czy dochowane są normy dla ścieków wprowadzanych do środowiska próbki pobierane są na wylocie z systemu kanalizacyjnego.
- W przypadku konieczności oceny skuteczności zastosowanych urządzeń podczyszczających próbki pobiera się zarówno przed wpływem do urządzenia podczyszczającego (analiza na wlocie), jak i po wypływie z urządzenia podczyszczającego (analiza na wylocie). Pozwala to dodatkowo na sprawdzenie stopnia redukcji zanieczyszczeń. W zależności od rodzaju urządzenia podczyszczającego wody opadowe pobiera się bezpośrednio na wlocie do urządzenia (np. piaskownika), a następnie bezpośrednio na wylocie. Jednak są również rozwiązania, przy których wloty i wyloty urządzeń podczyszczających, wbudowanych w system kanalizacji deszczowej, są dostępne jedynie przez studzienki kanalizacyjne. W takiej sytuacji próbki wody pobierane są na przykład ze studzienki, która znajduje się przed separatorem i ze studzienki położonej bezpośrednio za separatorem lub dalszej studzienki wylotowej.
Lokalizacja tego typu urządzeń tuż poza poboczem oraz ich forma skutkuje znacznym pogorszeniem stanu bezpieczeństwa ruchu na tym odcinku drogi.
W przypadku rozwiązań, przy których wloty i wyloty urządzeń podczyszczających, wbudowane są w system kanalizacji deszczowej i są dostępne jedynie przez studzienki kanalizacyjne, pojawia się dodatkowa trudność, polegająca na prawidłowym rozpoznaniu, które studzienki położone są przed urządzeniem oczyszczającym, a które za urządzeniem. Przykład takiego urządzenia podczyszczającego przedstawiono na poniższym zdjęciu.
Przed każdym poborem próbek ścieków z powierzchni drogi konieczne jest zapoznanie się z systemem kanalizacji deszczowej, układem kolektorów i rowów przydrożnych oraz położeniem urządzeń oczyszczających i kierunkiem przepływu przez nie wody. Ważne jest również, aby w momencie poboru wód urządzenia oczyszczające były w dobrym stanie technicznym i funkcjonowały prawidłowo. Próbki wody do analizy pobiera się na wlocie i wylocie każdego urządzenia oczyszczającego (lub układu oczyszczającego, jeśli jest to na przykład osadnik połączony z separatorem) przynależnego do odcinka drogi, dla którego wykonuje się analizę porealizacyjną.
Zgodnie z zaleceniami rozporządzenia w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego [3], próbki pobierane są podczas trwania opadów.
