Współczesna infrastruktura komunikacyjna oddziałuje wszechstronnie na przyrodę terenów sąsiadujących. Intensywność, skala i ekologiczne znaczenie tego oddziaływana wynikają bezpośrednio z lokalizacji inwestycji, przyjętych rozwiązań konstrukcyjnych oraz natężenia ruchu pojazdów.
Ochrona dzikiej fauny żyjącej w sąsiedztwie dróg
Do stosowanych metod i sposobów ochrony dziko żyjącej fauny należą [5]:
a) Ograniczenie śmiertelności zwierząt poprzez;
- ograniczenie prędkości jazdy,
- aktywne systemy ograniczenia prędkości jazdy – czujniki podczerwieni lokalizujące zwierzęta zbliżające się do krawędzi jezdni w połączeniu ze świecącymi znakami nakazującymi ograniczenie prędkości,
- elementy odblaskowe – przeznaczone dla dróg bez ogrodzeń ochronnych, odbijają światło reflektorów, powodując olśnienie i odstraszenie zwierząt,
- ogrodzenia ochronne dla dużych i średnich ssaków,
- ogrodzenia ochronne dla płazów i małych ssaków (drogi bez ogrodzeń dla ssaków kopytnych)
b) Minimalizacja bariery psychofizycznej – działania osłonowe;
- osłony (ekrany) antyolśnieniowe – budowane przy wszystkich przejściach dla dużych i średnich zwierząt,
- ekrany akustyczne – stosowanie przy drogach posiadających ogrodzenia ochronne, w przypadku stwierdzenia znaczącego oddziaływania na gatunki podlegające ochronie prawnej lub zagrożone wyginięciem,
- osłonowe i izolacyjne nasadzenia roślinności przy przejściach dla zwierząt, wzdłuż ogrodzeń ochronnych,
c) Minimalizacja bariery fizycznej – przejścia dla zwierząt;
- przejście po powierzchni drogi bez ogrodzenia fragmentu drogi,
- przejście górne duże, tzw. most krajobrazowy – duży wiadukt nad drogą, zalecany na obszarach cennych przyrodniczo,
- przejście górne, tzw. zielony most – wiadukt nad drogą, przeznaczony do przemieszczania się dużych ssaków kopytnych,
- przejście dolne pod estakadą – prowadzenie drogi na estakadzie przy przekraczaniu poprzecznych obniżeń terenu, zwykle związanych z ciekami wodnymi,
- przejście dolne duże – w formie wiaduktu pod drogą (w nasypie drogowym),
- przejście dolne duże, średnie i małe,
- przejście dla płazów w postaci przepustu pod drogą,
- przejścia o funkcjach zespolonych – łączące funkcje przejść dla zwierząt i pełniące funkcje gospodarcze.
Oddzielną grupą są działania kompensacyjne dla różnych form negatywnego oddziaływania drogi na faunę oraz również florę. Należą do nich działania, które związane są:
a) ze zniszczeniem obszarów siedliskowych;
- tworzenie nowych siedlisk o podobnej wielkości i wartości przyrodniczej,
- zwiększenie wielkości siedlisk i poprawa warunków siedliskowych w wybranych obszarach,
- przenoszenie gatunków roślin i zwierząt,
b) z degradacją obszarów siedliskowych;
- poprawa warunków siedliskowych w wybranych obszarach,
c) z izolacją obszarów siedliskowych;
- odtwarzanie sieci połączeń korytarzowych pomiędzy sąsiadującymi płatami siedlisk.
Kompensacja skutków oddziaływania dróg na obszary Natura 2000
Zgodnie z Wytycznymi Komisji Europejskiej działania kompensujące stanowią działania specyficzne dla projektu lub planu i są one dodatkowe do normalnej praktyki wdrażania Dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej. Ich celem jest wyrównanie negatywnego wpływu projektu lub planu oraz dostarczenie kompensacji korespondującej precyzyjnie z negatywnym oddziaływaniem na gatunki i siedliska. Jest to ostateczny sposób działania, stosowany w sytuacji, gdy występuje znaczące, negatywne oddziaływania i gdy pozostałe zabezpieczenia są nieskuteczne.
Działania kompensujące obejmują [5]:
- odtworzenie – odtworzenie siedliska, aby zapewnić utrzymanie jego walorów ochronnych oraz zgodność z celami ochronnymi obszaru,
- utworzenie – tworzenie nowego siedliska na nowym obszarze poprzez powiększenie istniejącego obszaru Natura 2000,
- wzbogacenie – poprawa pozostałego siedliska proporcjonalnie do strat poniesionych w wyniku projektu lub planu,
- zachowanie gatunków żyjących w siedlisku – działania zapobiegające fragmentacji obszarów sieci Natura 2000.
Ochrona krajobrazu
Budowa wielu dróg i urządzeń drogowych oznacza ingerencję w strukturę krajobrazu, powodując częstokroć zasadnicze zmiany jego kształtu i walorów. W tej sytuacji możliwe jest [5]:
d) uwzględnianie możliwości występowania dysharmonii krajobrazowych na etapie projektowania,
e) korekta przebiegu trasy,
f) kompensacja poprzez tworzenie nowych, zastępczych środowisk,
g) zastosowanie działań minimalizujących negatywny wpływ na krajobraz poprzez;
- wprowadzanie ogrodzeń drewnianych zamiast betonowych;
- dostosowanie odpowiedniej kolorystyki;
- maskowanie zielenią elementów dysharmonijnych,
- odtworzenie czystego przedpola ekspozycyjnego, estetycznego tła przy pomocy działań porządkujących,
- usuwanie elementów dysharmonijnych, zasłaniających,
- utworzenie właściwości ekspozycyjnych przez doprowadzenie (przeprowadzenie) nowej trasy komunikacyjnej przez miejsca, które umożliwia ekspozycję nie istniejącego dotychczas punktu/ciągu widokowego,
h) rekultywacja obszarów sąsiednich zniszczonych w trakcie realizacji przedsięwzięcia;
i) wykorzystywanie możliwości eksponowania szczególnych wartości krajobrazowych, dotychczas niedostępnych ze względu na bariery przestrzenne lub lokalizację.
***
Ostatnie lata realizacji bardzo wielu inwestycji drogowych związane były nierozerwalnie ze stosowaniem różnego rodzaju metod i urządzeń ochrony środowiska. Celem ich stosowania jest zabezpieczenie zarówno środowiska przyrodniczego jaki środowiska człowieka. Najczęściej stosowanymi dotychczas urządzeniami ochrony środowiska są urządzenia związane z hałasem drogowym i zanieczyszczeniami wód. W większości przypadków zabezpieczenia te mają jednak postać i efekt „przewymiarowania” i stosowania ich „na wszelki wypadek”. Spowodowane to było zarówno nierealnymi do zastosowania przepisami (np. restrykcyjne wartości dopuszczalne dźwięku w przypadku hałasu drogowego), jak również niekiedy słabym rozpoznaniem problemu danego oddziaływania (np. brak rozpoznania faktycznego zanieczyszczenia wód ściekami opadowymi pochodzącymi z dróg).
Efekt ten będzie miał swoje przełożenie na bardzo duże koszty utrzymania tych urządzeń ochrony środowiska w najbliższych latach. Dlatego niezbędne jest wykonanie szeregu analiz i badań powykonawczych tych urządzeń, których celem będzie określenie i wypracowanie nowych zasad stosowania urządzeń ochronnych (głównie w zakresie hałasu i ochrony wód). Niezbędne jest wypracowanie nowego podejścia do urządzeń ochrony środowiska zwłaszcza wobec nowej perspektywy realizacji kolejnych inwestycji drogowych.
dr inż. Janusz Bohatkiewicz
EKKOM Sp. z o.o.
Literatura:
[1] Bohatkiewicz J., Adamczyk J., Tracz M., Kokowski A., Przystalski A. i inni. Podręcznik dobrych praktyk wykonywania opracowań środowiskowych dla dróg krajowych. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad. Kraków, 2008.
[2] Tracz M., Bohatkiewicz J., Radosz. S., Stręk. J. Oceny oddziaływania dróg na środowisko. Część I i II – wydanie drugie rozszerzone i uaktualnione. Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych. Warszawa, 1999 r.
[3] Tracz M., Bohatkiewicz J., Stręk. J. Wytyczne wykonywania ocen oddziaływania autostrad na środowisko. Część I i II. Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad, 1998 r.
[4] Tracz M., Bohatkiewicz J. Postępowanie w sprawie ocen oddziaływania na środowisko. Część I – wydanie trzecie rozszerzone i uaktualnione (wydanie nie zostało wydrukowane i nie było rozpowszechniane przez GDDP). Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych. Warszawa, 2001 r.
[5] Bohatkiewicz J., Piotrowska A. Wpływ dróg i ruchu drogowego i działalność ochronna. SITK. LI Techniczne Dni Drogowe. Międzyzdroje, 5-7 listopada
2008 r.
[6] Tracz M., Bohatkiewicz J. Uwarunkowania środowiskowe rozwoju infrastruktury transportowej w Polsce. 58 Konferencja Naukowa Komitetu Inżynierii Lądowej i Wodnej PAN oraz Komitetu Nauki PZiTB. Krynica, 16-21 września 2012 r.
