Obowiązek informowania i wielość udostępnianych baz
Gromadzenie i udostępnianie informacji jest obowiązkiem administracji publicznej. Sankcjonuje go szereg aktów prawnych, poczynając od dokumentów rangi międzynarodowej, jak Konwencja z Aarhus.* Postanowienia konwencji zostały implementowane do europejskiego porządku prawnego. Istotnym aktem europejskim w tej dziedzinie jest również dyrektywa INSPIRE.**
W Polsce regulacje z tego zakresu zostały zawarte w odrębnej ustawie o udostępnianiu informacji, a także w wielu branżowych ustawach odnoszących się do poszczególnych sektorów gospodarki oraz środowiska, którym przypisano obowiązek udostępniania informacji. Informacje o środowisku wytwarzają i gromadzą oraz udostępniają nie tylko urzędy i instytucje bezpośrednio podległe resortowi środowiska. W tym łańcuchu „produkcji” plasują się też urzędy administracji samorządowej oraz ich jednostki organizacyjne i podmioty wykonujące zadania publiczne.
Najbardziej zaawansowaną formą gromadzenia i udostępniania informacji są geoportale. W samej resortowej strukturze jednostek odpowiadających za sprawy środowiska funkcjonuje około 350 różnych rejestrów, baz i zestawień. W tym roku resort środowiska podjął wysiłek uaktualnienia wszelkich danych w geoportalach. W zakresie dotąd zgromadzonych informacji wiele się już zmieniło, teraz więc wymaga to wprowadzenia nowych danych oraz wykreślenia tych, które straciły swoją wartość.
Bazy i dane geoportali spełniają ogromną rolę nie tylko poprzez udostępnianie informacji, ale są też podstawą opracowywania dokumentów strategicznych dla kraju i branż gospodarki krajowej. Przykładem może służyć gospodarka wodna. Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej wykorzystuje różne bazy danych w planowaniu strategicznym, ale także do działań operacyjnych. KZGW opracował na przykład system centrów operacyjnych, które korzystają z baz danych o terenie objętym przez dane centrum. Umożliwia to szybką reakcję i podjęcie interwencji w momentach zagrożenia. Centra współpracują z wojewódzkim centrami zarządzania kryzysowego zasilając je w dane do podejmowania decyzji, np. o ewakuacji czy rozdysponowaniu sił interwencyjnych. KZGW w swoich obowiązkach ma ponadto przygotowanie do 2015 roku planów zarządzania ryzykiem powodziowym. To ważna dokumentacja, bo odpowiada na pytanie czy dana inwestycja jest czy nie jest zagrożona. Z tym obowiązkiem łączy się konieczność przetworzenia ogromnej ilości danych potrzebnych do stworzenia map zagrożenia oraz ryzyka powodziowego (mapa zagrożenia pokazuje strefę zasięgu ewentualnego zalania tzw. wodą stuletnią, a mapa ryzyka powodziowego pokazuje jakie będą straty w wyniku oddziaływania powodzi). Oznacza to zmianę w dotychczasowym podejściu do ochrony przeciwpowodziowej. W obecnym podejściu nie stawia się na budowy wałów przeciwpowodziowych, tylko na zarządzaniu procesem powodzi. Woda ma się zatrzymać tam gdzie spadła – w tym zawiera sie idea nowoczesnej gospodarki wodnej. Zatem ilość niezbędnej wiedzy w procesie zarządzania powodzią wręcz jest niewyobrażalna. Działania podejmowane dotąd na podstawie zdobytego doświadczenia teraz opierają się na danych między innymi z numerycznego modelu terenu kraju, bazy danych obiektów topograficznych, ortofotomapy, przekrojów korytowych, bazy danych hydrologicznych, bazy danych obiektów inżynierskich itd.
W tych skrótowo zaznaczonych obowiązkach KZGW kryje się szereg problemów informatycznych, dotykających wszystkie sfery wytwarzające informacje środowiskowe. Na przykład problem zawiera się w uzyskaniu jednolitości danych i standaryzacji danych, wymienianych pomiędzy różnymi jednostkami i instytucjami, a które są podstawą do opracowania przez nie różnych planów i strategii. Niestety, w tej dziedzinie wiele zła przyniosło prawo zamówień publicznych. Kontrakty na systemy informatyczne realizowano jako odrębne projekty, na bazie różnorodnych rozwiązań software i hardware. Zatem w instytucjach i jednostkach administracyjnych działają teraz systemy niepowiązane, pomiędzy którymi przepływ danych jest znacznie utrudniony, a formaty informacji utrudniają prowadzenie precyzyjnych analiz. A przecież właściwe przygotowanie projektu inwestycyjnego czy podjęcie decyzji przez podmiot gospodarczy w zakresie funkcjonowania przedsiębiorstwa wymaga, by na etapie planowania przedsięwzięć i ich projektowania posiadać dane pokazujące precyzyjnie efekt przygotowywanego wdrożenia. Wiarygodna informacja o środowisku to niezbędny element nowoczesnego zarządzania, podejmowania decyzji inwestycyjnych i biznesowych, minimalizowania ryzyka przedsięwzięcia, czy bezpiecznego i efektywnego planowania.
Agnieszka Serbeńska
*25 czerwca 1998 roku w Aarhus w Danii w czasie IV Paneuropejskiej Konferencji Ministrów Ochrony Środowiska podpisano Konwencję o Dostępie do Informacji, Udziale Społeczeństwa w Podejmowaniu Decyzji oraz Dostępie do Sprawiedliwości w Sprawach Dotyczących Środowiska. Ustawą z dnia 21 czerwca 2001 r. o ratyfikacji Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Dz.U. Nr 89, poz. 970) polski parlament wyraził zgodę na ratyfikację Konwencji z Aarhus. Dokument ratyfikacyjny został podpisany przez Prezydenta RP 31 grudnia 2001 roku. Konwencja została opublikowana w maju 2003 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 706). Publikacja Konwencji w Dzienniku Ustaw oznacza, iż zgodnie z art. 91 Konstytucji RP - stanowi ona część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana. (Informacja za: Centrum Prawa Ekologicznego http://cpe.eko.org.pl/aarhus.html)
** INSPIRE to INfrastructure for SPatial InfoRmation in Europe (Infrastruktura Informacji Przestrzennej w Europie) – ustanowiona dyrektywą UE inicjatywa służąca ułatwieniu i przyspieszeniu dostępu do danych oraz zwiększeniu możliwości ich porównywania w ramach krajów; to też zespół środków prawnych, organizacyjnych i technicznych wraz z powiązanymi z nimi usługami oferujący powszechny dostęp do danych przestrzennych na terenie Unii Europejskiej. Ma wspomagać ustawodawców w podejmowaniu decyzji i działań mogących mieć bezpośredni lub pośredni wpływ na środowisko.
