Z unijnych funduszy przeznaczonych na Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko aż 19,4 mld euro zostało przeznaczone na realizację trzech priorytetów transportowych. Te środki stanowią ponad 70 procent alokacji programu, z tego zaś aż 57 procent to środki na drogi. Instytucją wdrażającą dla priorytetów transportowych PO IiŚ jest Centrum Unijnych Projektów Transportowych (CUPT). Drogowe cele priorytetów transportowych w PO IiŚ to: budowa nowych odcinków autostrad i budowa lub modernizacja dróg ekspresowych (Priorytet VI: Drogowa i lotnicza sieć TEN-T) oraz poprawa stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego (Priorytet VIII: Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe). O stanie realizacji projektów drogowych mówi Anna Siejda – dyrektor Centrum Unijnych Projektów Transportowych.

- Jaką część w środkach na priorytety transportowe, będące w gestii CUPT, stanowią pieniądze kierowane na modernizację i rozwój sieci dróg w kraju?

- W Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko na trzy priorytety z funduszy unijnych otrzymaliśmy do dyspozycji 19,4 mld euro. Według obowiązującego na wrzesień kursu euro, wynoszącego 3,9806 zł, ta kwota jest równowartością 77,5 mld zł. Środki na projekty drogowe stanowią ogromną część w całości naszej alokacji - sięgają aż 57 procent łącznej kwoty. Pochodzą one z Funduszu Spójności i z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Na Priorytet VI: Drogowa i lotnicza sieć TEN-T jest przeznaczone 8,8 mld euro, co stanowi 45 procent alokacji (tj. przyznanych środków). Na Priorytet VII: Transport przyjazny środowisku mamy 7,7 mld euro i to stanowi 40 procent alokacji. Z kolei na Priorytet VIII: Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe mamy 2,9 mld euro, a kwota ta odpowiada 15 procentom alokacji.

Działania w ramach których wykonywane są modernizacje czy rozbudowy sieci dróg są tylko w priorytetach VI i VIII. Projekty drogowe są w nich dominujące. W VI priorytecie mamy 35 mld zł, a z tej kwoty aż 33,8 mld zł jest przeznaczona na drogi (działanie 6.1 Rozwój Sieci Drogowej TEN-T i działanie 6.2 Zapewnienie sprawnego dostępu drogowego do największych ośrodków miejskich na terenie wschodniej Polski). Pozostała, mniejsza część tej sumy, jest kierowana na projekty lotniskowe. Podobny rozkład, z dominacją dróg, jest w priorytecie VIII, w którym łącznie jest 11,7 mld zł, a z tego na projekty drogowe przeznaczamy 10,6 mld zł. Z pozostałej kwoty dofinansowanie jest przyznawane m.in. na rozwój inteligentnych systemów transportowych, na bezpieczeństwo i ochronę transportu, bezpieczeństwo ruchu drogowego. To mogą być też projekty związane z drogami, choć wydatki w nich ponoszone nie dotyczą bezpośrednio inwestycji polegających na budowie nowych dróg, czy modernizacji istniejących.

- CUPT dofinansowuje kluczowe projekty z tzw. listy indywidualnej, ale też wyłaniane w procedurze konkursu. Czy już wszystkie konkursy na projekty drogowe zostały rozstrzygnięte?

- Projekty drogowe wyłaniane są w trzech konkursach. Dwa konkursy były ogłoszone jeszcze w 2008 roku: w działaniu 6.1. (300 mln euro) i działaniu 8.2. (300 mln euro).  W tym roku z kolei ogłosiliśmy konkurs w ramach działania 8.1 Bezpieczeństwo ruchu drogowego (Priorytet VIII: Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe). W tym konkursie zamknęliśmy nabór wniosków, w tej chwili trwa ich ocena formalna (ocena pierwszego stopnia), polegająca na sprawdzeniu złożonych dokumentów. Natomiast wymienione dwa pierwsze konkursy są zakończone. W działaniu 6.1. i 8.2. już jesteśmy na etapie podpisywania ostatnich umów.

- Jaki jest stopień wykorzystania alokacji w projektach drogowych? Czy są już pierwsze rozliczone projekty?

- Spośród 71 podpisanych umów 15 pochodzi z działania 6.1. Ale te 15 umów stanowi już 78,84 procent alokacji w tym działaniu. W tej chwili przygotowywanych jest kolejnych jedenaście umów drogowych do podpisania we wrześniu i październiku. I to przyniesie już 100-procentowe wykorzystanie alokacji, ponieważ są to ogromne projekty, realizowane za ogromne kwoty.

Ile pieniędzy wykorzystaliśmy? Trzeba podkreślić, że umowy podpisane na projekty drogowe z działania 6.1 stanowią już prawie 80 procent całej alokacji, a zwrot z Komisji Europejskiej w tym działaniu sięga 15 procent. Podsumowując: nie ma zagrożenia utraty ani jednego euro z faktu funkcjonowania zasady „n+3”*. Dla projektów infrastrukturalnych, zgodnie z moją wiedzą i doświadczeniem, osiągnęliśmy bardzo dobry wynik wykorzystania środków. Nie widzę żadnego zagrożenia w absorpcji przyznanych nam funduszy UE na inwestycje drogowe.

- Jakie trudności pojawiają się w przygotowaniach wniosków o dofinansowanie? Na jaką pomoc mogą liczyć beneficjenci ze strony CUPT?

- Na etapie składania wniosku o dofinansowanie z pewnością najtrudniejsze jest przygotowanie dokumentacji środowiskowej, zwłaszcza, że część ze składanych do CUPT projektów było przygotowywanych już wcześniej, zanim zaczęły obowiązywać nowe przepisy środowiskowe z 2008 roku. Istnieje jednak możliwość - zgodnie z wytycznymi MRR - zaakceptowania dokumentacji przygotowanej na podstawie wcześniejszych przepisów, o ile te dokumenty nie są sprzeczne z przepisami unijnych dyrektyw. Ale niestety, zwykle w tym przypadku pojawia się kłopot, bo decyzje środowiskowe nawet jeśli są, to nie mają wystarczającego uzasadnienia, takiego o jakim mówi unijna dyrektywa. Te uzasadnienia są ograniczone do stwierdzenia, że projekt jest zgodny z przepisami prawa. Tymczasem przepisy unijne wymagają szczegółowego uzasadnienia. Nawet jeśli projekt nie oddziałuje na obszary Natura 2000, to nie wystarczy zwykłe stwierdzenie tego faktu. Do tego musi być uzasadnienie, na podstawie jakich dokumentów i informacji organ zdecydował, że inwestycja nie oddziałuje na obszary Natura 2000. Stąd, nawet bez winy beneficjenta, otrzymujemy dokumentację niewłaściwą.

Przed każdym ogłoszeniem konkursu organizujemy spotkanie z potencjalnymi beneficjentami. Na przykład w tej chwili trwa konkurs i zbieramy dokumentacje projektów w działaniu 8.3 Rozwój inteligentnych systemów transportowych. Do tego konkursu mogli zgłaszać się (termin naboru wniosków minął 1 września br.) różni beneficjenci, m.in. gminy i miasta na prawach powiatu, zarządcy dróg bądź infrastruktury komunikacyjnej. Dlatego najpierw daliśmy ogłoszenie w prasie o planowanym konkursie i o organizowanym szkoleniu, by wyjaśnić zasady i wskazać jakie dokumenty są niezbędne, oraz na co należy zwrócić uwagę przygotowując wniosek. Właśnie w ten sposób przed każdym naborem staramy się jak najlepiej przygotować beneficjentów do aplikowania o dofinansowanie.

Procedury konkursowe są bardzo rygorystyczne, dlatego uzgodniliśmy z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego pewną regułę postępowania w kontaktach z beneficjentami, aby im pomóc. Podstawowa zasada przewiduje, że my, jako instytucja wdrażająca, mamy prawo  w kwestiach budzących wątpliwości zwrócić się tylko raz z pytaniem do beneficjenta. Nasze oficjalne pytanie i uzyskana od beneficjenta odpowiedź wyczerpuje procedurę. Zatem, by jej nie zamykać ustaliliśmy, że beneficjent może nam zadawać pytania w razie wątpliwości. W ten sposób ma możliwość zwrócenia się do nas po wyjaśnienia, do czasu, gdy my zadamy mu pytanie nadając procedurze już formalny bieg. To rzeczywiście pomaga. Są oczywiście beneficjenci, którzy z tej możliwości pytania korzystają kilka razy. Traktujemy wszystkich beneficjentów jednakowo.

Ponadto, jeśli piszemy uwagi do dokumentacji beneficjentów, równocześnie staramy się pokazać im na czym polegał popełniony błąd, czy na przykład jak należy poprawnie wypełnić dany arkusz, tak aby beneficjent nie miał już żadnych wątpliwości przy poprawianiu dokumentów. Postępujemy tak na etapie oceny wniosków o dofinansowanie, w trakcie kontroli, czy weryfikowania wniosków o płatność. Pisząc więc uwagę do danego dokumentu jednocześnie wyraźnie formułujemy to, czego oczekujemy, by beneficjent nie musiał się domyślać.

- Które projekty drogowe, których procedury dofinansowania wdrażało CUPT, uznaje Pani za szczególne i wysoko ocenia?

- Na pewno takim projektem zasługującym na wyróżnienie jest realizacja odcinka drogi ekspresowej S7 na trasie Grójec – Białobrzegi (17 km), sfinansowanego ze środków VIII priorytetu w działaniu 8.2. To jest projekt z listy indywidualnej. Droga oddana jest już do użytku, a lada moment będzie złożony końcowy wniosek o płatność. Inwestycja będzie rozliczona jeszcze w tym roku.

Bardzo dobrze oceniamy duży projekt, jakim jest realizacja węzła drogowego Sośnica – Pyrzowice. To inwestycja o wartości ponad 6 mld zł realizowana z VI priorytetu, działania 6.1. Niedawno przeprowadziliśmy jej kontrolę. Raport pokontrolny dla tego projektu wypadł dobrze. Żałujemy jedynie, że powódź, która dotknęła wiosną Polskę, spowodowała pewne szkody, jednak wszystkie zaległości zostały już nadrobione i jesteśmy dobrej myśli.

- Dziękuję za rozmowę.

Agnieszka Serbeńska

*Zasada n+3: Jedna z reguł zarządzania finansowego publicznymi środkami wspólnotowymi, stanowiąca, że Komisja Europejska anuluje automatycznie część zobowiązania, które nie zostało uregulowane przez płatność zaliczkową lub dla którego KE nie otrzymała wniosku o płatność, do końca trzeciego roku po roku dokonania zobowiązania, lub po terminie późniejszej decyzji KE wymaganej do autoryzowania działania. Oznacza ona, że państwo członkowskie, które do końca roku n+3 złożyło wnioski o płatność, opiewające na kwotę mniejszą niż roczna transza środków alokowanych w roku n, bezpowrotnie traci kwotę różnicy.