Planowanie przebiegu dróg, przygotowywanie różnych ich wariantów koncepcyjnych oraz analiz ekonomicznych kosztów budowy i eksploatacji tras. W tych wszystkich działaniach wykorzystywane są mapy, ortofotomapy i numeryczne modele terenu.
Od dziesiątków lat podstawowym źródłem informacji o obiektach topograficznych dla celów koncepcyjnych i planistycznych są mapy topograficzne nowej generacji, które jako drobnoskalowe (małoskalowe) mapy geograficzne wykonywano na podstawie systematycznie prowadzonych szczegółowych zdjęć topograficznych w oparciu o punkty triangulacyjne. Bardzo szybki rozwój na początku II połowy XX wieku nowej dziedziny wiedzy – informatyki, spowodował między innymi zastępowanie map topograficznych (zwykle tajnych lub poufnych) bazami danych topograficznych.
Budowanie bazy danych topograficznych obejmujące numeryczny model krajobrazu – DLM (digital landscape model) pozwala na opracowanie wielu numerycznych modeli kartograficznych, w tym również map topograficznych. Łączenie baz danych dziedzinowych z bazami danych obiektów topograficznych daje możliwość generowania wielu tematycznych numerycznych modeli kartograficznych przydatnych w pracach koncepcyjnych i planistycznych związanych z budową i eksploatacją sieci transportowej, w tym w procesie budowy dróg.
System prawny
Art. 7.1. ustawy prawo geodezyjne i kartograficzne wymienia 12 szczegółowych zadań służby geodezyjnej i kartograficznej, wśród nich takie, które ściśle związane są z realizacją map i opracowań numerycznych do celów koncepcyjnych i planistycznych. Należą do nich:
a) organizowanie i finansowanie prac geodezyjnych i kartograficznych, w tym:
- pomiarów geodezyjnych i opracowań kartograficznych,
- fotogrametrycznych zdjęć powierzchni kraju i opracowań fotogrametrycznych,
- prowadzenia krajowego systemu informacji o terenie,
b) administrowanie państwowym zasobem geodezyjnym i kartograficznym i jego aktualizacja,
c) prowadzenie państwowego rejestru granic oraz powierzchni jednostek podziału terytorialnego kraju,
d) sporządzanie map topograficznych i tematycznych kraju.
Realizacja wymienionych zadań należy do Głównego Geodety Kraju, wojewódzkich inspektorów nadzoru geodezyjnego i kartograficznego (rejestr granic) oraz marszałków województw. Najistotniejszym z wymienionych zadań jest prowadzenie krajowego systemu informacji o terenie, które zawiera w sobie jako elementy składowe wszystkie pozostałe zadania. Zadanie to ma charakter syntetyczny, szczegółowo zapisany w rozporządzeniu Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z 12 lipca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu założenia i prowadzenia krajowego systemu informacji o terenie.
Z rozporządzenia tego wynika obowiązek prowadzenia bazy danych obiektów topograficznych przez Głównego Geodetę Kraju i marszałków województw. Zgodnie z treścią tego rozporządzenia, prowadzenie bazy danych obiektów topograficznych na poziomie kraju i województw polegać powinno na:
- Tworzeniu zasobu informacyjnego systemu
- Kontroli danych
- Analizie danych
- Integracji danych
- Aktualizacji danych
- Administrowaniu zasobem informacyjnym
- Udostępnianiu danych
Baza danych obiektów topograficznych o różnych dokładnościach położenia obiektów w swoich założeniach, jako system informacyjny powinna dostarczać wybranych informacji o przestrzeni kraju - urzędowo określonych - wszystkim instytucjom publicznym i podmiotom gospodarczym, zainteresowanym tworzeniem systemów geoinformacyjnych dla wspomagania realizacji ich własnych zadań oraz podejmowania właściwych decyzji, w tym do celów koncepcyjnych i planistycznych.
W GUGiK rozpoczęto prace nad opracowaniem instrukcji technicznej obejmującej opracowanie jednolitego modelu danych georeferencyjnych dla całej wielorozdzielczej bazy danych obiektów topograficznych oraz opracowanie zasad wizualizacji danych z jednolitego modelu danych georeferencyjnych.
Wspomniane wyżej rozporządzenie mówi o tym, iż
Główny Geodeta Kraju zakłada i prowadzi bazę danych obiektów topograficznych z numerycznym modelem rzeźby terenu dla obszaru kraju,
- marszałek województwa zakłada i prowadzi bazę danych obiektów topograficznych z numerycznym modelem rzeźby terenu dla obszaru województwa,
- starosta powiatu prowadzi dla powiatu bazę danych obiektów topograficznych objętych zakresem treści mapy zasadniczej.
Z uwagi na ścisłe przenikanie się zadań Głównego Geodety Kraju i marszałków województw w latach 2003 – 2004 zostały podpisane porozumienia w zakresie realizacji tego przedsięwzięcia.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 17 maja 1999 r. w sprawie określenia rodzajów materiałów stanowiących państwowy zasób geodezyjny i kartograficzny, sposobu i trybu ich gromadzenia i wyłączania z zasobu oraz udostępniania zasobu mówi, iż materiały zasobu bazowego i użytkowego podlegają bieżącej aktualizacji. Niestety przepis prawny, który obowiązuje już od 8 lat, i który moim zdaniem ma głęboki sens, w przypadku budowy BDOT, baz danych potrzebnych dla celów koncepcyjnych i planistycznych, nie był egzekwowany. Egzekucja ta, moim zdaniem nie była możliwa z uwagi na brak rozwiązań organizacyjno-technologicznych. Nad rozwiązaniem tego problemu, trwają obecnie prace prowadzone przez Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu w ramach grantu celowego, a będą prowadzone w ramach projektu finansowanego z Norweskiego Mechanizmu Finansowego na terenie województwa mazowieckiego i projektu Geoportal.gov.pl.
W rozporządzeniu Rady Ministrów z 28 marca 2007 roku w sprawie Planu Informatyzacji Państwa na lata 2007 - 2010 ustanowiono 5 ponadsektorowych i 22 sektorowe projekty informatyczne w tym projekt budowy georeferencyjnej bazy danych obiektów topograficznych przewidziany do realizacji w ciągu 5 lat.
Techniki i technologie opracowania map drobnoskalowych
Zasadniczą wadą tradycyjnych map topograficznych jest ich szybka dezaktualizacja, czyli starzenie się, będące wynikiem zmian zachodzących w terenie pod wpływem działalności człowieka oraz wzrostu wymagań, jakie względem treści i dokładności map wysuwają szybko rozwijające się: nauka, technika, gospodarka, administracja, wojskowość itd. Tradycyjne mapy topograficzne nie zaspakajają już oczekiwań współczesnych użytkowników informacji ogólnogeograficznej o terenie. Użytkownikom potrzebne są zestandaryzowane bazy danych przestrzennych.
Georeferencyjna baza danych obiektów topograficznych, to pod względem technologicznym system zbierania, aktualizacji, generalizacji, wizualizacji i dystrybucji danych o obiektach topograficznych gromadzonych w Państwowym Zasobie Geodezyjnym i Kartograficznym. Rodzą się w tym miejscu pytania. O ilu i jakich obiektach i z jaką ilością atrybutów? Pytania te mają charakter techniczno -organizacyjny, ale przede wszystkim mają aspekt ekonomiczny.
Wartość wydatków na usługi związane z realizacją bazy danych obiektów topograficznych wyniosła dotąd dziesiątki milionów złotych. Źródła finansowania budowy BDOT w Polsce są zasadniczo cztery:
- WFGZGiK
- dotacje celowe
- budżety województw
- środki fi nansowe GUGiK (CFGZGiK i budżet państwa).
Pojawiło się w ostatnich latach piąte źródło finansowania, środki unijne i inne środki pomocy finansowej dla Polski krajów z poza UE.
Wstępne analizy przeprowadzone w GUGiK wykazały, iż dalsza realizacja BDOT, przy tym sposobie finansowania i tej organizacji pracy oraz tak dużej ilości gromadzonych danych, nie może przynieść zadowolenia użytkownikom i zwykłym obywatelom chcącym korzystać z danych kompletnych, systemowo aktualizowanych i posiadających urzędową wiarygodność.
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie Planu Informatyzacji Państwa w latach 2007 - 2010 zostanie zainwestowanych w informatyzację administracji publicznej ponad 2,5 mld zł z budżetu państwa, funduszy UE, Funduszu Schengen i Norweskiego Mechanizmu Finansowego. W latach 2007 - 2013 kwota ta została wyszacowana na ponad 3,5 mld zł w tym na budowę BDOT 190 milionów złotych. Jest szansa, aby realizacja tego trudnego zadania nabrała w Polsce tempa - zadania, które w wielu krajach UE już zakończyło się w sensie budowy. Zadanie, które nas czeka do realizacji, polega na budowie i prowadzeniu urzędowego systemu e-topografia o charakterze rejestru publicznego. Systemu w perspektywie trzech, czterech lat prowadzonego na bieżąco w oparciu o dane geodezyjne spływające codziennie do PODGiK, dane urzędowe oraz dane weryfikowane na podstawie obrazów lotniczych i satelitarnych.
Podstawowym założeniem budowy BDOT jest uniknięcie wielokrotnego pozyskiwania i aktualizacji tych samych danych, przez wielu użytkowników i dlatego podstawowymi źródłami ciągłego pozyskiwania danych geometrycznych dla BDOT, muszą być dane z: mapy zasadniczej oraz ewidencji gruntów i budynków.
Analiza zaawansowania budowy baz danych powiatowych i analiza udziału procentowego budynków, osi jezdni i warstwy adresowej w ogólnej ilości obiektów BDOT, pozwalają patrzeć optymistycznie na tempo budowy BDOT w Polsce, pod warunkiem szybkiego rozwiązania kilku problemów natury: prawnej, organizacyjnej i technologicznej.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE) w swoich trzech załącznikach wymienia 34 rodzaje danych przestrzennych. Wśród nich jest kilka, które determinują realizację pozostałych i są bardzo ściśle związane z budową bazy danych obiektów topograficznych. Należą do nich:
- Systemy odniesienia w postaci współrzędnych
- Systemy siatek geograficznych
- Nazwy geograficzne
- Jednostki administracyjne
- Adresy
- Sieci transportowe
- Hydrografia
- Ukształtowanie terenu
- Użytkowanie terenu
- Sporządzanie ortoobrazów
- Jednostki statystyczne
- Budynki
- Zagospodarowanie przestrzenne
- Usługi użyteczności publicznej i służby państwowe
- Obiekty produkcyjne i przemysłowe
- Obiekty rolnicze oraz akwakultury
Jerzy Zieliński
Departament Geodezji, Kartografii i Systemów Informacji Geograficznej
Główny Urządz Geodezji i Kartografii