Rozkłady jazdy kolejnych kursów każdej linii transportu publicznego w miastach uwzględniają zwykle pewną wielkość czasu postoju na końcówkach, która ma charakter bufora pozwalającego zapewnić planowe odjazdy z przystanku początkowego. Jeżeli jednak wydłużenia czasu trwania kursu poprzedzającego jest zbyt duże odjazdy z przystanków początkowych mogą zostać opóźnione.
Punktualność odjazdów z przystanków początkowych
Punktualność odjazdów z przystanków początkowych można na podstawie przeprowadzonych obserwacji ocenić dla Krakowa i Katowic. W tablicy 2 przedstawiono rozkład odchyłek od rozkładu jazdy dla przystanków początkowych każdego obserwowanego kursu linii tramwajowych w Krakowie i Katowicach.
Większość odjazdów z przystanków początkowych odbywa się w terminach ustalonych w rozkładach jazdy – w Krakowie 84%, w Katowicach niezależnie od typu dnia ponad 73% - rys. 3 i rys. 4. Liczba kursów niewykonanych (z powodu awarii lub zbyt dużego opóźnienia) wynosiła w Krakowie około 1% (9 kursów odbyło się pomiędzy planowanymi czasami odjazdów, aby zlikwidować powstałe wcześniej opóźnienia), a w Katowicach w dniu roboczym ponad 2%. Maksymalna wartość zaobserwowanych opóźnień odjazdów z przystanków początkowych sięga w Katowicach 30 minut, a w Krakowie była niższa (11 minut). Maksymalne przyspieszenia odjazdów wynosiły w Katowicach 10, a w Krakowie 12 minut. Średnia wartość przyspieszenia odjazdu w obu miastach jest podobna i wynosi około 1,5 minuty, a opóźnienia ponad 2,3 minuty.
 |
 |
Wydłużenia czasu trwania kursu w stosunku do czasu planowanego w rozkładzie jazdy
Konstruowanie rozkładu jazdy zazwyczaj uwzględnia fakt, że czas przejazdu kursu zależy od pory dnia i wydłuża się wraz ze wzrostem natężenia ruchu na ulicach miast. Jednak rzeczywiste czasy przejazdu często mimo to różnią się od zaplanowanych. W tablicy 3 przedstawiono rozkład wydłużenia i skrócenia czasów przejazdu kursów obserwowanych linii tramwajowych w Krakowie i Katowicach.
Zarówno w Krakowie jak i w Katowicach udział kursów, których czas trwania jest zgodny z czasem zaplanowanym w rozkładzie jazdy, jest największy i wynosi w Krakowie 18%, w Katowicach w dniu roboczym 35%, a w soboty i niedziele ponad 32% - rys. 5 i rys. 6. Maksymalne wydłużenia kursów w dni robocze w Krakowie i w Katowicach sięgają 50 minut, w soboty i niedziele są zdecydowanie krótsze (21-40 minut). Maksymalne skrócenie czasu przejazdu wynosiło 7 minut, a w soboty w Katowicach nawet 18 minut. 25% kursów (kwartyl Q1) jest w Krakowie opóźnionych o co najmniej 3 minuty. W Katowicach 25% kursów w dni robocze (kwartyl Q3) jest skróconych o 1 minutę. Średnia wartość wydłużenia czasu trwania kursu wynosiła w Krakowie blisko 4 minuty, w Katowicach w dni robocze i soboty ponad 3, a w niedziele ponad 2 minuty. Średnia wielkość skrócenia kursu wynosiła około 2 minuty.
 |
 |
***
Komunikacja tramwajowa w dużych miastach i aglomeracjach stanowi zwykle szkielet podstawowego układu sieci komunikacyjnej. Pozwala na zapewnienie sprawnej komunikacji zbiorowej na kierunkach obciążonych największymi potokami pasażerskimi. Chociaż rzadko mamy do czynienia z projektowaniem nowych podsystemów komunikacji tramwajowej, to często, zwłaszcza tam, gdzie nie ma możliwości wybudowania metra, następuje rozbudowa lub modernizacja istniejącego układu tramwajowego. Modernizacja oznacza budowę sprawnych systemów sterowania ruchem lub wydzielanie torowisk i uniezależnianie ich od ruchu innych pojazdów drogowych. Wadą systemu tramwajowego jest jednak przenoszenie skutków zatrzymania pierwszego pociągu tramwajowego na wszystkie kolejne pociągi korzystające z tego samego torowiska. W ten sposób niezawinione bezpośrednio opóźnienia wpływają na płynny i punktualny ruch kolejnych tramwajów.
W przedstawionych przykładach funkcjonowania komunikacji tramwajowych w trzech dużych miastach, Krakowie, Łodzi i Katowicach, uzyskano podobne wartości wskaźników punktualności odjazdów pojazdów z przystanków zarówno w zakresie klasycznych średnich arytmetycznych oraz miar pozycyjnych (kwartyle i moda) wartości opóźnienia i przyspieszenia odjazdów z przystanków, jak i miar zmienności (odchylenie standardowe i rozstęp). Nieco inaczej wygląda ocena czasu trwania kursów badanych linii tramwajowych. W Katowicach wydłużenia i skrócenia czasu trwania kursów występują znacznie rzadziej niż w Krakowie, zatem należy sądzić, że stosowany rozkład jazdy bardziej realistycznie ocenia rzeczywiste warunki i czasy przejazdu między przystankami.
Zofia Bryniarska
Politechnika Krakowska
Zakład Organizacji i Ekonomiki Transportu
Referat został wygłoszony podczas V Konferencji Naukowo-Technicznej „Systemy Transportowe. Teoria i Praktyka” oraz opublikowany w materiałach konferencyjnych.
Summary
Punctuality of tram transport service vehicles in several polish cities
Punctuality seems to be one of the most important features of transport service quality not only for passengers but for transport operators and competent authorities responsible for passenger transport services as well. There are presented some measures like the punctuality of departures from the stops and the length of the trip time for some tramway lines in Krakow, Lodz and Katowice.
Literatura:
1. Bryniarska Z.: Punktualność kursowania autobusów transportu zbiorowego w Krakowie, Transport Miejski i Regionalny Nr 1, 2008, s.6.
2. Gorzelec K., Hebel K.: Zmiany preferencji i zachowań komunikacyjnych mieszkańców Sopotu w latach 1995-2005. Transport Miejski i Regionalny Nr 6, 2006,
3. Gorzelec K., Wyszomirski O.: Zmiany preferencji i zachowań komunikacyjnych mieszkańców Gdyni. Transport Miejski Nr 10, 2001,
4. W kierunku nowej kultury mobilności w mieście: Zielona Księga COM(2007) 551, TMiR Nr 11/2007, s.20.
5. Rudnicki A. Jakość komunikacji miejskiej, Zeszyty Naukowo-Techniczne SITK Nr 71, Seria: Monografie, Kraków, 1999, s. 27-35.
6. Starowicz W.: Jakość przewozów w miejskim transporcie zbiorowym. Politechnika Krakowska, Kraków 2007, s.65.
7. Starowicz W.: Kształtowanie jakości usług przewozowych w miejskim transporcie zbiorowym. Uniwersytet Szczeciński. Szczecin 2004.
8. Wyszomirski O.: Gospodarowanie w komunikacji miejskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2002., s.71.
