Przez ostatnie dwadzieścia lat niemiecki Federalny Instytut Badawczy Dróg (BASt) wykonał szereg badań sprawdzających wykorzystanie budowanych na sieciach dróg przejść dla zwierząt. Jedno z najwcześniejszych badań, wykonanych w latach 1994-1997, objęło około 20 mniejszych i większych obiektów, a miało na celu sprawdzenie i wypracowanie optymalnych parametrów dla mostów nad rzekami i ciekami, pod którymi przechodzą migrujące zwierzęta.
Idealny obiekt wymaga, aby pod jego konstrukcją w obrębie przepływającej rzeki było wystarczająco dużo miejsca zarówno dla rozwijającej się roślinności, jak też dla wędrujących tamtędy zwierząt. Roślinność w tym przypadku ma dla nich stanowić bezpieczną osłonę. W projektowaniu takiego mostu i w doborze jego parametrów technicznych ma też więc istotną wagę zapewnienie dostępu słońca i wilgoci dla rosnących pod nim roślin. Utrzymanie naturalnego wyglądu rzeki i jej otoczenia sprzyja lepszemu wykorzystaniu takich przejść. Ponadto w przypadku mostów służących jako przejścia dla zwierząt bierze się pod uwagę nie tylko preferencje zwierząt. Również analizuje się loty ptaków. Spośród nich część bowiem będzie przelatywała ponad obiektem, co może oznaczać zaistnienie potencjalnych kolizji z samochodami, a część pod jego płytą, a niektóre gatunki wykonują loty zarówno nad jak i pod mostem.
BASt badał w latach 1991-1995 efektywność bioekologiczną estakad (kładek) przeznaczonych dla zwierząt i zielonych mostów na wówczas wybudowanej autostradzie D31. Obserwowano wtedy zachowania zwierząt w otoczeniu autostrady oraz sprawdzano ile z nich przekracza trasę i które do tego wykorzystywały wybudowane pasaże. Obserwacje prowadzono bezpośrednio i z pomocą kamer wideo, a także odczytując tropy na wilgotnej ziemi lub na śniegu. W prowadzonych wówczas badaniach poszukiwano odpowiedzi na pytanie: jaka musi być szerokość zielonego mostu, aby wybierały go zwierzęta na swoje przejście. Analizy poszukiwanej optymalnej szerokości równocześnie odnoszono do kosztów budowy przejścia. Próbowano też odpowiedzieć: jakie gatunki zwierząt wybierają określone zielone mosty. W tych badaniach uczestniczyli również naukowcy ze Szwajcarii i z Francji. To dało dodatkowe informacje porównawcze. We Francji dominowały wąskie mosty o technicznej szerokości wynoszącej 8 m. Rzeczywista, wykorzystywana ich szerokość sięgała 2,7 m. Z kolei Szwajcaria buduje najszersze przejścia, na ich drogach funkcjonują nawet obiekty o szerokości technicznej 87 m. Te badania i porównania dały możliwość wyciągnięcia wniosków odnośnie optymalnej szerokości przejść dla zwierząt. Ustalono też gatunki preferujące zielone mosty oraz gatunki w ogóle ich nie akceptujące.
Autostradzie D31 powtórnie przyglądano się dziesięć lat później, w latach 2003-2005. Uzyskane wyniki porównano z tymi z lat 90. ubiegłego wieku. Sprawdzano co na przestrzeni lat zmieniło się w roślinności i populacji zwierząt. Badano czy zwierzęta się przyzwyczaiły do przejść, czy lepiej wykorzystują starsze obiekty czy korzystają z później zbudowanych zielonych mostów. A także sprawdzano wpływ przejść na zachowanie siedlisk, jak też analizowano wpływ na zachowanie zwierząt zabudowy mieszkaniowej w otoczeniu przejść. Obserwacje prowadzono podobnie jak wcześniej, czyli bezpośrednio oraz z pomocą kamer wideo i aparatów fotograficznych, a także odczytując tropy na wilgotnej ziemi lub na śniegu. W tym projekcie badawczym uwzględniono też obiekty na nowej autostradzie A20. Dało to możliwość wykonania dokładniejszych porównań. W projekcie zbadano ponad 20 przejść górnych, 7 przejść dolnych, 6 mostów nad rzekami, 27 przejść dolnych dla mniejszych zwierząt oraz 38 przejść dolnych na drogach lokalnych.
Badania wskazały, że szersze przejścia wybierają duże zwierzęta. Zielonym mostem, mierzącym 30-50 m szerokości, nocą przechodzi od 10 do 30 zwierząt. Podobna liczba zwierząt wykorzystuje nocą szersze wiadukty. Natomiast mniej niż 10 zwierząt nocą wykorzystuje przejścia dolne, a mniej niż 5 przechodzi nocą pod obiektami na rzekach czy potokach. Porównując różne typy konstrukcji okazuje się, że przejścia w rodzaju zielonych mostów są przez zwierzęta najlepiej akceptowane. Są one naturalnie zaaranżowane w przeciwieństwie do innych konstrukcji, które są sztucznymi obiektami. Ponadto w tym badaniu dowiedziono, że wiek zielonego mostu nie ma szczególnie istotnego znaczenia w większym czy mniejszym wykorzystaniu go przez zwierzęta. Odnosi się to do badanych w projekcie mostów starszych niż jedenastoletnie i starszych niż czteroletnie. Młodsze obiekty są też używane, choć rzadziej. Wykorzystanie zielonych mostów zatem wzrasta z czasem. Ponadto zdecydowanie bardziej są przez zwierzęta akceptowane, kiedy nie mają tam dostępu ludzie.
Z niemieckiego badania wynika, że nie ma optymalnej szerokości zielonego mostu, ta bowiem jest wypadkową kilku czynników, w tym gatunku zwierząt i miejsca lokalizacji oraz sposobu wpisania go w krajobraz. Standardowo przyjmuje się jako optymalną szerokość 50 m, ale tę modyfikuje się odpowiednio do konkretnej sytuacji.
***
Warto dodać, że jeden z projektów badawczych BASt zajął się analizą i metodami nawadniania terenów pod mostami służącymi za przejścia dla zwierząt, aby w tych miejscach zapewnić rozwój i warunki dla roślinności. W wielu wypadkach wymaga to zainstalowania kosztownych systemów zraszania. Z kolei najnowsze badanie wykonane w latach 2009-2010, dotyczące akceptacji systemów ochrony przez małe zwierzęta, przyniosło szereg nowych, ciekawych spostrzeżeń. Teraz bowiem przyrodnicy i naukowcy zdecydowanie więcej uwagi poświęcają małym zwierzętom poszukując skuteczniejszych metod ich ochrony.
AS
„Skuteczność przejść dla zwierząt” omawiał Udo Tegethof podczas Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej „Ochrona dziko żyjących zwierząt w projektowaniu i realizacji inwestycji transportowych – doświadczenia i problemy”, zorganizowanej w ubiegłym roku przez Pracownię na rzecz Wszystkich Istot.
Zobacz też materiały filmowe:
