Doskonalenie nauki, umocnienie przemysłu jako lidera i sprostanie społecznym oczekiwaniom – to trzy podstawowe priorytety programu Horizon 2020, który Komisja Europejska proponuje na lata 2014-2020. Program ten co do zasady łączy naukowe badania i innowacje, ma służyć podnoszeniu konkurencyjności europejskiej gospodarki oraz ma sprostać społecznym wyzwaniom w zakresie zdrowia, czystej energii i transportu. Zadaniem programu jest wzmocnienie pozycji europejskiej nauki oraz zapobieżenie skutkom kryzysu ekonomicznego.
Rozwój nauki i innowacyjności jest istotnym czynnikiem pobudzania gospodarki. Tymczasem europejska nauka obecnie nie jest w stanie podołać wymaganiom stawianym przez gospodarkę. Aż 80 procent naukowców pracuje poza Europą, również poza Europą jest dokonywane aż 69 procent zgłoszeń patentowych. 75% of GERD (Gross Expenditure on Research and Development), czyli wydatków brutto na badania i rozwój, jest także ponoszonych poza Europą. Niestety ten wskaźnik GERD w Europie spada. W ciągu ostatnich sześciu lat zmniejszył się o 7,6 procent. W Unii Europejskiej spada również liczba zgłoszeń patentowych. W ciągu ostatnich sześciu lat odnotowano spadek na poziomie 14,2 procent. Za to Unia Europejska może poszczycić się największą liczbą publikacji naukowych na świecie, nawet wyprzedzając pod tym względem Stany Zjednoczone. Udział Europy w globalnej liczbie publikacji naukowych sięga 37 procent, podczas gdy Stanów Zjednoczonych 31 procent. Jednak tak dobra pozycja Europy nie jest już notowana w zakresie high impact publication, a więc publikacji o wysokim współczynniku oddziaływania. Udział Europy w liczbie publikacji najczęściej cytowanych wynosi około 10 procent. W światowej nauce coraz znaczniejszą pozycję zdobywają Chiny, które podwoiły w ciągu ostatnich sześciu lat liczbę publikacji, plasując się w tym rankingu przed Japonią.
Unia Europejska jeszcze do końca obecnego roku realizuje 7. Program Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego (7PR). Budżet tego projektu wynosi łącznie na lata 2007-2013 blisko 52 mld euro. Celem projektu jest podnoszenie konkurencyjności i innowacyjności Europy, dające w efekcie wzrost zatrudnienia w gospodarce. Komisja Europejska w tej chwili przygotowuje nowy program Horizon 2020 (8. Program Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego i innowacji). Argumentem za wprowadzeniem tego programu jest spostrzeżenie o zbyt niskich nakładach na inwestycje w obszarze nauki. Ponadto istotną wadą funkcjonowania nauki w Europie była fragmentacja działań. Każdy ośrodek naukowo-badawczy działał w odosobnieniu, bez współdziałania z innymi. Kolejnym motywem zmian jest chęć ograniczenia nadmiernej biurokracji w dotowaniu projektów naukowych z unijnych funduszy.
W planowaniu programu Horizon 2020 zdiagnozowano też mocne strony europejskiej nauki. Przede wszystkim na naszym kontynencie pracują czołowi naukowcy i przedsiębiorcy oraz funkcjonują firmy światowej marki. Kontynent europejski dysponuje największym rynkiem wewnętrznym, natomiast jego społeczeństwo aktywnie działa na rynkach gospodarek tzw. wschodzących oraz na rynkach państw rozwijających się. Europejska nauka opiera się na tradycji równocześnie charakteryzując się kreatywnością i różnorodnością. Postawienie na naukę wiąże się również z wyzwaniami przed którymi stoi współczesna Europa, jak m.in. starzejące się społeczeństwo czy wymagania ochrony środowiska.
Budżet programu Horizon 2020 na lata 2014-2020 wyniesie ponad 80 mld euro. Finansowanie programu Horizon 2020 (8. Program Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego i innowacji) zmieni się zasadniczo w stosunku do 7PR. Przede wszystkim ma opierać się zdecydowanie bardziej na zaufaniu oraz na uproszczeniu dostępu do jego środków instytucjom, uczelniom i firmom. Kryteria doboru projektów do dofinansowania oparte będą na zasadzie „schodów do doskonałości”, a ich realizacja przebiegnie w konsekwentnym ciągu: badania, rozwój technologiczny, wdrażanie i ocena. Ma to służyć rozwojowi innowacyjnych przedsięwzięć. Ponadto w tym programie nastąpi synergia z funduszami strukturalnymi. Ma to istotne znaczenie dla Polski, która w rozwoju gospodarczym jest właśnie wspierana tymi funduszami.
Program Horizon 2020 ma być odpowiedzią na kryzys ekonomiczny. UE inwestując w rozwój gospodarczy chce zapewnić nowe miejsca pracy, rozwiać obawy europejskich społeczeństw o ich przyszłość, warunki życia i bezpieczeństwo. W wymiarze globalnym zadaniem programu jest wzmocnienie pozycji UE.
Program Horizon 2020 ma między innymi odpowiedzieć na europejskie wyzwania transportowe. Transport na naszym kontynencie uzależniony jest od ropy. To z kolei ma wpływ na wielkość emisji gazów cieplarnianych oraz pyłów zawieszonych. Problemem transportu jest też zatłoczenie (congestion) oraz konieczność wdrażania systemów zarządzania podnoszących efektywność i konkurencyjność transportu. W przyjętej polityce UE dąży do obniżenia w stosunku do 1990 roku emisji CO2 w transporcie o 60 procent do 2050 roku, dekarbonizacji transportu miejskiego do 2030 r. oraz do ograniczenia zależności od ropy poprzez wzrost zużycia paliw niskowęglowych. Ponadto zgodnie z założeniami unijnej polityki transportowej do 2050 r. aż 30 procent ładunków przewożonych drogami na trasach krótszych niż 300 km ma być przeniesiona na tory, a większość średniodystansowych przewozów pasażerskich ma odbywać się koleją. UE dąży też do ograniczenia ofiar śmiertelnych na drogach oraz do ukończenia i połączenia sieci TEN-T.
Transport w Horizon 2020 ma być: efektywnie wykorzystujący zasoby, przyjazny środowisku, bezpieczny, seamless (działający bez przeszkód) oraz przyjazny obywatelom, gospodarce i społeczeństwu. Oznacza to, że ma być całościowy, uwzględniający specyfikę modalności, ukierunkowany na potrzeby społeczne oraz konkurencyjny.
AS
Artykuł na podstawie wystąpienia dr. inż. Andrzeja Urbanika z IBDiM, członka Komitetu Wykonawczego FEHRL, Sekretarza Generalnego PPTTD, podczas I FORUM INNOWACJI TRANSPORTOWYCH - dobre praktyki na rzecz zrównoważonego rozwoju (Kraków, 11 grudnia 2012 r.).