W ostatnich latach wiele się mówi i pisze na temat unijnego programu ochrony przyrody NATURA 2000 - szczególnie w kontekście dyskusji ekologów z drogowcami na temat inwestycji w chronionych obszarach. Czym tak naprawdę jest NATURA 2000, jakie ma podstawy prawne, jakie cele i założenia?

Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to jeden z najważniejszych programów dotyczących ochrony przyrody w Unii Europejskiej. Celem powstania sieci jest ochrona bioróżnorodności dzięki zabezpieczeniu zagrożonych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt w skali całej Europy.

Program powstał na podstawie dwóch dyrektyw: z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (79/409/EWG), tzw.  dyrektywa ptasia oraz z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory i fauny (92/43/EWG), tzw. dyrektywa siedliskowa.

Krajowa podstawa prawna to:

• ustawa z 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880),
• rozporządzenie Ministra Środowiska z 21 lipca 2004 roku w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U. 2004 nr 229 poz. 2313),
• rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie trybu i zakresu opracowania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2005 nr 61 poz. 549),
• rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz.U. 2005 nr 94 poz. 795),
• rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. 2007 nr 179 poz. 1275).

Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, sieć obszarów Natura 2000 obejmuje Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków  oraz Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk, na których obowiązują specjalne regulacje prawne. Każde państwo należące do Unii Europejskiej musi opracować listę obszarów najcenniejszych pod względem przyrodniczym, zawierających gatunki i siedliska wyszczególnione w dyrektywach ptasiej i siedliskowej. Następnie Komisja Europejska w porozumieniu z krajami członkowskimi, ustala ostateczną listę obszarów, które wejdą do programu.  Dla zatwierdzonych elementów sieci opracowuje się priorytety ochrony, działania ochronne, a także tworzy plany ochrony (art. 6 ust. 1):
„Dla specjalnych obszarów ochrony Państwa Członkowskie tworzą konieczne środki ochronne obejmujące, jeśli zaistnieje taka potrzeba, odpowiednie plany zagospodarowania opracowane specjalnie dla tych terenów, bądź zintegrowane z innymi planami rozwoju oraz odpowiednie środki ustawowe, administracyjne lub umowne (…)”

Uwaga: ochrona przyrodnicza danego obszaru nie przekreśla możliwości prowadzenia na nim inwestycji.  (art. 2 ust. 3):
„Środki podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą uwzględniają wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne.” Jednak każde planowane przedsięwzięcie podlega rygorystycznej ocenie oddziaływania na środowisko. Zgoda na działania szkodzące środowisku może zostać wydana tylko w ściśle określonych przypadkach i pod warunkiem zrekompensowania szkód (art. 6 ust. 3 i 4):
„3. Każdy plan lub przedsięwzięcie, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do zagospodarowania terenu, ale które może na nie w istotny sposób oddziaływać, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, podlega odpowiedniej ocenie jego skutków dla danego terenu z punktu widzenia założeń jego ochrony. W świetle wniosków wynikających z tej oceny oraz bez uszczerbku dla przepisów ust. 4, właściwe władze krajowe wyrażają zgodę na ten plan lub przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na dany teren oraz, w stosownych przypadkach, po uzyskaniu opinii całego społeczeństwa.
4. Jeżeli pomimo negatywnej oceny skutków dla danego terenu oraz braku rozwiązań alternatywnych, plan lub przedsięwzięcie musi jednak zostać zrealizowane z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, w tym interesów mających charakter społeczny lub gospodarczy, Państwo Członkowskie stosuje wszelkie środki kompensujące konieczne do zapewnienia ochrony ogólnej spójności Natury 2000. O przyjętych środkach kompensujących Państwo Członkowskie informuje Komisję. Jeżeli dany teren obejmuje typ siedliska przyrodniczego i/lub jest zamieszkały przez gatunek o znaczeniu priorytetowym, jedyne względy, na które można się powołać, to względy odnoszące się do zdrowia ludzkiego lub bezpieczeństwa publicznego, korzystnych skutków o podstawowym znaczeniu dla środowiska lub, po wyrażeniu opinii przez Komisję, innych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego.”

Tweet