Traktat lizboński, który wszedł w życie wczoraj, 1 grudnia, ma uczynić Unię Europejską bardziej demokratyczną i skuteczną oraz poprawić pozycję regionów i miast w jej systemie politycznym. Parlamenty regionalne posiadające uprawnienia ustawodawcze zostały uznane za nowe podmioty w unijnym procesie decyzyjnym i będą uczestniczyły w tzw. procedurze monitorowania stosowania zasady pomocniczości.
Europejskie prawodawstwo będzie musiało w większym stopniu uwzględniać potrzeby obywateli oraz wybieranych przez nich przedstawicieli lokalnych i regionalnych. Komitet Regionów, który jest organem przedstawicielskim w Brukseli, od początku w pełni popierał nowy traktat, a teraz nawołuje do szybkiego wdrożenia jego postanowień.
Dzięki traktatowi prawodawstwo unijne ma być przyjmowane w sposób bardziej demokratyczny, gdyż pojawią się nowe możliwości (np. europejska inicjatywa obywatelska) oraz zwiększy się rola polityczna rad gmin i powiatów oraz parlamentów regionalnych czy sejmików. Od tej pory w projektach aktów prawnych UE konieczne będzie uwzględnienie ich zdania, a każdy projekt legislacyjny UE będzie musiał zawierać ocenę jego finansowych i administracyjnych skutków dla samorządów.
Jednocześnie Komitet Regionów otrzymał nowe prawa. Może już kwestionować przed Trybunałem Sprawiedliwości nowy unijny akt prawny, jeśli narusza on zasadę pomocniczości. Zgodnie z art. 5 ust. 3 traktatu „w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie na poziomie centralnym, regionalnym i lokalnym, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii” (UE będzie podejmować działania tylko wtedy, jeżeli na szczeblu unijnym można osiągnąć lepsze wyniki).
Z Komitetem będą musiały konsultować się nie tylko Komisja i Rada, ale także Parlament Europejski, w szczególności w sprawach związanych ze współpracą transgraniczną. Ponadto Komitet Regionów uzyskał prawo do przedstawiania opinii w takich dziedzinach jak energetyka i ochrona środowiska.
Traktat lizboński uznał „spójność terytorialną” za podstawowy cel Unii Europejskiej, podkreślając tym dużą rolę samorządów oraz wzmocnił kontrolę stosowania zasady pomocniczości przez parlamenty krajowe i regionalne posiadające uprawnienia ustawodawcze.
Po raz pierwszy w traktacie wspomniano o prawie do samorządności lokalnej i regionalnej. W art. 4 ust. 2 zapisano, że „Unia szanuje równość Państw Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego”.
Traktat lizboński obowiązuje od 1 grudnia 2009 roku.
Źródło: Komitet Regionów UE