Artykuły

Do najważniejszych problemów transportowych miasta należy zaliczyć występowanie kongestii, która związana jest przede wszystkim ze wzrostem wskaźnika motoryzacji, przy jednoczesnym braku rozwoju infrastruktury drogowej. Szczególnego znaczenia nabiera w tym wypadku wykorzystanie rozwiązań z zakresu logistyki miejskiej, jak i tworzenie zrównoważonego systemu transportowego.

Sprawny system transportowy w dużej mierze determinuje funkcjonalność współczesnych miast. Transport ma znaczący wpływ na poziom rozwoju gospodarczego regionu, pozwala na zapewnianie bezpośredniego kontaktu ludziom, jak i przesyłanie ładunków na odległość. Rozwój społeczno-gospodarczy kreuje coraz większą potrzebę przemieszczania, a dostępne zasoby techniczno-technologiczne stają się gwarantem szybkiego zaspokajania zmieniających się wymagań, jednocześnie jednakże negatywnie oddziałując na środowisko naturalne, fizjonomię i morfologię miast.

Analiza obszarów dysfunkcji, jak i wskazanie sposobów ich eliminacji, może w znacznej mierze przyczynić się do wzrostu użyteczności przestrzeni miejskiej, mobilności i zaspokajania potrzeb mieszkańców w zakresie zrównoważonego rozwoju i wzrostu poziomu jakości życia.

System transportowy miasta

Ekonomiczno-techniczne właściwości transportu miały ogromny wpływ na rozwój urbanistyki, miast i logistyki, spełniając niezwykle ważną rolę w życiu społecznym i gospodarczym kraju, oddziałując na sieć osadniczą, kształt przestrzenny miast i osiedli, poziom i styl życia ludności oraz rozwój współczesnej cywilizacji (transport osób), wspierając rozwój produkcji, handlu i oddziałując na działalność przedsiębiorstw, pozwalając na krystalizację ich funkcji1.

Za system transportowy uznaje się uporządkowaną całość wszystkich gałęzi transportu działających na danym obszarze. Jego zakres obejmuje cały majątek trwały i obrotowy transportu, czynnik ludzki i powiązania międzygałęziowe, a powiązania całego systemu transportowego z otoczeniem oraz infrastrukturę transportową wszystkich gałęzi transportu, środki transportu różnych gałęzi transportu (bez względu na formę własności), zasoby ludzkie i regulacje organizacyjno-prawne².

Systemy transportowe można klasyfikować według różnych kryteriów. B. Zb. Szałek³ za podstawowe rodzaje systemów uznaje: systemy transportu zewnętrznego (dalekiego) oraz systemy transportu wewnętrznego (bliskiego). Mogą one składać się z podsystemów w ujęciu  gałęziowym, dotyczących przede wszystkim transportu: kolejowego, samochodowego, lotniczego, wodnego i rurociągowego⁴. Większość klasyfikacji znajduje zastosowanie i odzwierciedlenie w stosunkach transportowych panujących w miastach. I tak można wyróznić ze względu na przedmiot przewozu: transport osób i ładunków; według gałęzi transportu: kolejowy, samochodowy, wodny śródlądowy, morski, lotniczy i rurociągowy; ze względu na dostępność dla użytkowników transportu: publiczny i własny; ze względu na zorganizowanie: zorganizowany i niezorganizowany; ze względu na cel działalności przewozowej: zarobkowy i niezarobkowy⁵. Istnieje wiele czynników wpływających na kształtowanie systemów transportowych, do najważniejszych z nich można zaliczyć: naturalne, techniczno-eksploatacyjne, ekonomiczne i społeczne. Szczególnego znaczenia nabierają przy tym⁶ jakość sieci dróg, rodzaj transportu (zdolność przewozowa środków transportu, koszt, częstotliwość i szybkość ruchu), zdolność przepustowa, spójność (bezpośredniość połączeń między różnymi miejscami), dostępność do nadawców i odbiorców, właściwości techniczne dróg (krzywizny, szerokość, wzniesienia, spadki), gęstość dróg na 100 km², jak również tłok komunikacyjny (kongestia) na najbardziej uczęszczanych odcinkach.

Transport łączy miasto w układzie funkcjonalnym, i sprawia, że ośrodek miejski jest systemem współzależności zachodzących między poszczególnymi jego elementami. Wszystkie ruchy ładunków i ludzi, wykonywane w celu zaspokajania czynności  ekonomicznych i gospodarczych danego regionu uznawane są za procesy transportowe, które oddziałują na obszar funkcji, planowania przestrzennego i rozwoju miast.

System transportowy miasta potrzebuje miejsc, które zostaną wykorzystane pod budowę infrastruktury, a więc torowisk, ulic, miejsc parkingowych. Ten typ infrastruktury technicznej obejmuje elementy materialne, takie jak sieć drogowa, środki i urządzenia transportowe, obiekty zaplecza technicznego oraz elementy niematerialne (mające istotny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie systemu), w skład których wchodzą zasady organizacji ruchu drogowego, przepisy finansowe i inne⁷. Sieć transportowa ośrodka zurbanizowanego powstaje sukcesywnie i stopniowo, poprzez budowę nowych odcinków i ulepszanie już istniejących. Stanowi ona ważny podsystem logistyki miejskiej, wpływając znacząco na rozwój przestrzenny miast. System transportowy miasta ulega dynamicznym przeobrażeniom dzięki zmianom instytucjonalnym, technologicznym, prawnym, gospodarczym i społecznym, a także za sprawą procesów globalizacyjnych i liberalizacji rynku.

Transport integruje i łączy wszystkie funkcje spełniane przez miasta (rys. l), jednocześnie prowadząc do zmian funkcjonalnych⁸ i przeobrażeń wewnątrzsystemowych. Jego sprawność odgrywa ogromną rolę w kształtowaniu całokształtu stosunków społeczno-gospodarczych na danym terenie. Na liczbę połączeń komunikacyjnych w mieście wpływają różne czynniki. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć: zagospodarowanie przestrzenne, liczbę układów przestrzennych, zespoły potrzeb komunikacyjnych (procesy demograficzne, społeczny podział pracy, model konsumpcji społecznej), rozmieszczenie ludności w aglomeracji, rozmieszczenie miejsc pracy i nauki, a także rozmieszczenie funkcji handlowych i przemysłowych.

Obszary dysfunkcji systemu transportowego miasta

Problemy podsystemu transportu w mieście wpływają na funkcjonowanie całego miasta. Konsekwencje takiego stanu odczuwalne są dla wszystkich użytkowników przestrzeni, począwszy od mieszkańców, przez jednostki gospodarcze, turystów, jak i środowisko naturalne. Stają się one powodem hamowania lub spowolnienia rozwoju gospodarczego, wycofywania kapitału, braku nowych inwestycji, wzrostu kosztów i obniżania jakości procesów. Problemy mogą być różne i występować na różnym polu. Najogólniej można powiedzieć, że są to problemy wywołujące implikacje społeczne, ekologiczne i ekonomiczne. Identyfikacja nieprawidłowości może w znacznym stopniu przyczynić się do zwiększenia funkcjonalności miasta.

Większość miast boryka się ze wzrastającą liczbą problemów, związanych z funkcjonowaniem na ich terenie transportu. Chodzi przede wszystkim o przeciążenie dróg, brak obwodnic, obejść, co w konsekwencji powoduje konieczność obsługi ruchu tranzytowego przez centra miast, pogarszając warunki życia z związane z negatywnym  wpływem transportu, niedostosowaniem przestarzałych konstrukcji nawierzchniowych dróg i mostów do potrzeb transportowych, słabym wykorzystaniem Inteligentnych Systemów Transportowych i nowoczesnych rozwiązań techniczno-organizacyjnych, a także ograniczeniem środków na prace badawczo-rozwojowe w systemach pokrewnych, co w konsekwencji prowadzi do zwiększania zatłoczenia komunikacyjnego. Analizując ruchy wewnętrzne w mieście możemy stwierdzić, że struktura transportu gospodarczego w miastach (biorąc pod uwagę zarówno transport towarowy, jak i osobowy), wskazuje, iż 1/3 wszystkich ruchów transportowych w mieście to transport gospodarczy towarowy, 2/3 to transport osobowy zarówno indywidualny, jak i publiczny. Liczba pojazdów mechanicznych poruszających się po miejskich drogach nieustannie wzrasta. Średni wskaźnik motoryzacji⁹ dla Polski w 2006¹⁰ roku wynoszący 351,1 samochodów na 1000 mieszkańców (ponad 13 mln samochodów - tablica 2) w porównaniu z innymi krajami europejskimi (dla przykładu Niemcy 520 samochodów na 1000 mieszkańców) i średnią europejską (450 samochodów na 1000 mieszkańców) może wskazywać, iż transport drogowy nie powoduje w Polsce problemów. Jednak rzeczywistość przedstawia się inaczej, gdyż wskaźnik motoryzacji (mierzony liczbą samochodów na 1000 mieszkańców) rokrocznie wzrasta, co niestety nie idzie w parze z proporcjonalnym wzrostem ilości potrzebnej do zaspokojenia wzrastających potrzeb infrastruktury drogowej. Tablice 1. i 2. wskazują na ilościowe zmiany zarówno dróg, jak i wzrost liczby samochodów na polskich drogach.

Z danych zawartych w tablicy 2. wynika, iż w ciągu 11 lat (od 1995 roku) liczba samochodów poruszających się po polskich drogach wzrosła o 6 849 tysięcy, z czego liczba samochodów osobowych wzrosła o 5 867 tysięcy, co stanowi wzrost o 78% w stosunku do roku 1995, a w analogicznym okresie liczba dróg publicznych o twardej nawierzchni w całym kraju zwiększyła się jedynie o 7,6%. Oczywiste jest, iż nikt nie oczekuje wzrostu liczby dróg (zwłaszcza o dobrych parametrach jakościowych) w tempie identycznym jak wzrost motoryzacji, jednak zachowanie proporcji jest koniecznością, aby miasta nie zostały całkowicie sparaliżowane i „zakorkowane”. W Polsce brakuje dróg najlepszych klas (ekspresowych i autostrad), co stanowi niewątpliwy mankament, gdyż przepustowość istniejących dróg jest praktycznie wyczerpana, a modernizacja niektórych odcinków niestety nie jest w stanie rozwiązać problemu zatłoczenia. Odnosząc analizę sytuacji transportowej na płaszczyzny poszczególnych miast można wysnuć podobne wnioski.

Zmiany wskaźnika motoryzacji w latach 2000-2006 wskazują jednoznacznie tendencję wzrostową, co niestety prowadzi do występowania coraz większych problemów. (Wskaźnik motoryzacji wybranych miast w Polsce w 2005 roku zaprezentowany został w tabeli 3 oraz na rys. 3).

Dynamika wzrostu liczby pojazdów zależna jest od wielu czynników: makroekonomicznych, społecznych, demograficznych, a także kulturowych. Dobra sytuacja gospodarcza, wzrost PKB, a jednocześnie relatywnie obniżające się koszty nabycia samochodu sprawiają, że dla wielu polskich rodzin samochód osobowy przestał być dobrem luksusowym, a koszty nabycia samochodu relatywnie spadają.

dr Blanka Tundys
Katedra Logistyki
Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług
Uniwersytet Szczeciński

Referat został wygłoszony podczas V Konferencji Naukowo-Technicznej „Systemy Transportowe. Teoria i Praktyka” (Katowice 2008) oraz opublikowany w materiałach konferencyjnych.

Przypisy i literatura załączone są do części drugiej materiału.

Tweet